087 (315) 83 dk (20.03.1960)
Bir veçheside mânâ âlemine teveccüh eder. Yani insan âlem-i hikmetle, âlem-i kudrete taalluk ettirilmiş bir can. Suret itibariyle elli atmış kiloluk bir kan kemik torbası. Fakat iç âlemine girildiği vakitte, bütün varlık onun içerisinde zerre kadar kalıyor. Onun içün kendisine Naib-i Hak denmiş. İşte zor yeri burası. Bu mevzûun en zor yeri bu. Bunu lisan ile kelime ile harf ile elfaz ile anlatmak pek beşeri takatin dâhilinde değil.
İnsan bazen ufak bir şeyi meydana
getirmekle, “Oldum!” sevdasına bürünür. İçinde bir varlık görür, “Yaratırım!” der. Yarayı görür de yaranın
ölçüsünü yapamaz. Bu kadar da acizdir. Acaba anlatabiliyor muyum? Şurada
ıstırap veren bir çıban var; onun sahasını ölçer, işte şu kadar kısımdır,
şudur, budur. Istırabını ölç bakayım! Mânâ ile maddeye misal veriyorum. Canlı dinleniyor.
Hani bazı insanlar: “Efendim, maddeden başka bir şey yok!” Ama pekâlâ işte
maddesi çıban, şu kadar yeri kızardı, şu kadar yerinde iltihap var, şunu şöyle
ölçtük, sahayı gösterdik... Istırabı? Istırabı ölçülmüyor. Neden? Mânâ avuca
sığmaz. Bir şey anlatabiliyor muyum acaba? Daha neyi söyleyeceksin! Daha
henüz vücûdunda çıkardığı çıbanın ıstırabını ölçemeyen beşer, nasıl Kudret’le
azamet yarışına kalkmaya kalkar!? O da bir mesele. O kadar da acizdir.
Evet, semaya çıkar, denizin
dibinde gider, akılları durduracak kadar şeyler yapar. Bunun arasında: “Ne
oldu bilmedim; kapının dibinde oturdum, anahtar deliğinden bir rüzgâr geldi,
beni tepeledi!” Yaa, Kudret öyledir. Çok kavîyi çok zayıf ile tepeler.
Daima âdeti öyle. “Efendim, keşfedilemedi mikrobu!” Niye keşfedemedin?
Yaratırım, diyordun ya? Keşfetsen de ne yapabilirsin? Nereye kadar kullanırsın?
O da bir mesele. Onun içün, işte bu insanda aşk dedik ya, buralara, buraları hâlleden
yer o. Akıl buralarda tıkanır. Tıkanıverir akıl.
Tahkîk yolunda akıl n’etsün
A’mâ vü garîb kande getsün
Meğer sen olasın refîkim
Tâ sehl ola tarîkim[i]
Zor olan yerleri bunlar. Daima, çok kavîyi çok zayıf ile tepeler. Kudret’in âdeti bu ki, beşeriyet kendine gelsin. Sahte benliğinin karanlığında kalmasın. İnsanlara kibr-i gurur satmasın. Yeri ezer gibi basmasın. Semayı deler gibi bakmasın. Ah almasın, gönül kırmasın. Huzuruma dürüst gelsin.
Dönecek, dolacak dolaşacak,
neticede herkes bir merci-i külliyeye gidecek. Onun içün de uzun boylu bir zaman
yok. Zaten zaman denilen şey yok. Zamanın mevcûdiyeti zaten yok. Yok,
olduğu ispat edildi değil mi ya? Yok. Elli sene evveli bir yere giderdin beş
senede; şimdi gidersin beş saatte, beş dakikada şuyla, buyla. Zaman yok orta
yerde. Zaman bana göre bir emr-i itibari. Öyle değil mi? Şu misali
unutmayın. Bazı insanlar şöyle maddenin kesâfetinde kalırda mânâyı inkâra
kalkar ama sıkışınca gene “Allah”
der. O da gene ayrı bir mesele. Sonra Hakk’ın bir gizli ismi vardır, Esmâ-i
Hafîye. Allah’ın gizli bir ismi var. Bak böyle içimizde nefesi çekiyoruz,
“Hay” veriyoruz, “Huu” Bak, nedir o? “Hû” değil mi, o? Onun içün öyle
der.
[1] وَاِنْ مِنْ شَيْءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِه۪ Beni tesbih etmeyen hiçbir zerre bırakmadım ben. Öyle kurdum.
“Nefes almayacağım!” Patlar geberirsin. Hayatını öyle bir yere bağlamış ki, o hayatının
işleme tarzı Beni anacak. İçine çektiğin vakitte onun Esmâ-i Hafîyesi, dışına
çıkardığın vakitte de onun Esmâ-i Hafîyesidir. Sen şunu gel tav’an teslim olda,
sıkışmadan Allah de de sıkıştıktan sonra tutmaz. Tutmaz, çünkü kendi öyle
diyor. “Ne yapacak! Bocalar, bocalar, bana gelir.” diyor. Bocalar, bocalar…
Sıkışmadan, en serbest zaman. Öyle der kendisi:
سبعة يُظِلُّهُمُ اللَّهُ فِى ظِلِّهِ يَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلاَّ
ظِلُّهُ [2]
Bak nasıl akıntısı ne
kadar güzel. İçinde mânâsını bilmeyenlerinizde de bir şey yapar o.
سبعة يُظِلُّهُمُ اللَّهُ ظِلِّهِ يَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلاَّ ظِلُّهُ
الإِمَامُ الْعَادِلُ وَشَابٌّ نَشَأَ
بِعِبَادَةِ
رَبِّه۪ٓ وَرَجُلٌ مُعَلَّقٌ قَلْبُهُ فِى الْمَسَاجِدِ وَرَجُلاَنِ تَحَابَّا فِى
اللَّهِ اجْتَمَعَا عَلَيْهِ وَتَفَرَّقَا عَلَيْهِ ٌ فِى
İlâ âhirihi. Beşeriyetin
Fahr-i Ebedisi, bir gün dostlarını toplamış, böyle.
Sormuşlar: “Gelişten, gidişten gaye ne? Nereden geldik,
nereye gidiyoruz? Ne olacak? Hayat bundan ibaret midir?”
“Hayat ebediyette başlar.” diyor.
Şimdi ilmen, fennen, rüyayı söyledikten sonra, yarın
hayatta… Anlatamadım cümle bozuldu. Bir rüya görürsün, elemli sürûrlu her
neyse. Rüyayı gördüğün vakitte o âlem-i misaldir. Buradasın, madden burada. Mânâna
gelince mânân, âlem-i misalde. Âlem-i misalde olmazsan onu şey edemezsin.
(İyice, iyi dinlemiyorsunuz. Nazarlar sönük. Hava sıcak, sıcak vakti bıraktık, serinleştiği zamanda konuşmaya başladık. Bir daha söyleyeyim. Şöyle biraz geri çekil Fahrettin, kapının önünü kesmeyin.)
Kalıbın bu sahne-i şuhûtta.
Rüya gördüğün vakitteki, içindeki iç âlemindeki vücudun burada mı? Burada olsa
aynı odada aynı rüyet olacak. Anlatabiliyor muyum acaba? Burada oldu mu burada
ne varsa onu görürsün. Öbür tarafını görebilir misin? Rüyet kanunu var.
Göremezsin. Fakat sen bakıyorsun ki buradasın, dünyanın bir ucunda. Amir
olursun, memur olursun, zalim olursun, mazlum olursun, hâkim olursun, mahkûm
olursun, şekilden şekile girersin, âlem-i misalde. Kudret, ebediyete ait olan
bütün dersleri insana kaçırmıştır.
“Hiç kimse mazeret
serdedemeyecek Benim huzurumda, diyor. Ben seni insan yaptım. İnsan haklarını
muhafaza etmeklik içün seni âlem-i şuhûda sevk ettim. Bunu rüyanda da
gösterdim, eline bir de harita-i kutsiye-i lahûtiye verdim. İyiyi kötüyü
gösterebilecek tarafımdan insanlar da gönderdim. Semavi rekz[3]
ettiler, ayak kayacak yerlerde büyük işaretler koydum.” Şurası sokak ya
birdenbire taksi önüme çıktı yok. Koydum diyor, basarsa ilk önce ses alırsın
sonra yürürsün, diyor. Nereden alırsın sesi? Vicdanından. Daima tehlikeli yere
geldiği vakitte semavi işaret rapp der, basar. Yapma alçaksın, der.
Anlatabiliyor muyum acaba?
Zalime “zulmetme” der, mazluma da “uşak olma” der, sana
layıktır der. Büyük Kitap daima -dikkat ederseniz, Büyük Kitab’ın içerisine girerseniz-
kavînin hukukundan ziyade zayıfın hukukunun meydana gelmesini arar. Tabire
dikkat et. Bak, bir tek cümledir. Dünyanın
bugün iyi yaşayamayışındaki hikmet-i illet. Allah öyle diyor: “Kavînin
hakkından ziyade zayıfın hakkını arayın, iş düzelir.” diyor.
Zayıfın hakkı aranmadıkça
bütün kafalar toplansın; en zekisi, en diplomatı, en iktisatçısı, en siyasisi,
en kıyasisi, ne bileyim ben, ne kadar kelime, o işin sahasında bulunan varlık
varsa, kelimeye sok, ortaya koy, fayda yok. İnleme geçmez. “Ben düzelteceğim, diyor.
Benim düzeltebilmekliğim içün de insanlar, zayıfın hakkını kavînin hakkından
daha önce arayacak.”
Bugün beşeriyetin, bir iki
buçuk milyar mıdır, üç milyar mıdır insan, şu küre besler. Heyet-i umumisinde
ekseriyet itibariyle huzur yoktur. Neden yoktur? Zayıf kavîden hakkını
serbestçe alamadığından yoktur. İşte ahlak; insanı çalıştıra çalıştıra böyle
kemâle getirttirir ki, zayıf kavîden hakkını serbest serbest alır. Anlatabiliyor
muyum bir şey? Bugünkü konuşmanın an yeri bu. Buradan öbür tarafı caba. Bunu
söylemek için çıktım. Kudret’in insanlık üzerine yapmış olduğu vazifelerin
başında bu geliyor. Bu düzelmedikçe insanlar rahata kavuşamaz, diyor. Yok, kapı
kapalı!
Onun içün Büyük Kitap;
-tekrar ediyorum cümleyi- zayıfın hakkını kavînin hakkını arama üzerine
tercih eder. Taraflı görmez. Bir tarafın menfaati üzerine yürümez. Daima
menfaati sonraya bırakır, fazilet peşinde koşturur. Fazilet peşinde koşunca,
zayıf kavîden hakkını serbestçe alır.
Dünyada huzurun kalkması,
inlemenin ilerlemesi ve daha da ilerleyecek. Dönmüyor beşer. Hastalık teşhis
edilmiştir. İlacını yapmıyor. İki türlü hasta olur; biri hastalığını bilmez,
muzır olan şeyleri yer, hasta olduğunun farkında değildir. Dinliyor musunuz
iyi? Hasta olduğunun farkında değil. Yiyiş tarzında hep yediği, hastalığının
farkında değil, hep daima lehine çıkıyor. Bir de hasta, hastalığını biliyor,
perhiz söyleniyor. Hastayım, diyor. Buna böyle perhiz yapmaklığım lazım diyor,
fakat yine yiyor. O bilmeyenle perhizi bilip dinlemeyen arasında bir fark var
mıdır, hastalığın şiddetlenmesinde? Hiç fark yoktur. Anlatabildim mi? Beşer
biliyor da amel etmiyor. Bela burada. Biliyor, evet doğru diyor, fakat amel
etmiyor.
Buraya nereden girdik?
Hayatın başlangıcını söylerken girdik. Rüya dedik, âlem-i misalde, kaç âlem
var? Üüü! Birkaç tanesini söyler misin? Söyleyeyim. Ayan-ı sabite âlemi. Buraya
gelmezden evvel, sevkiyat dairesinde durduğun yer. Şimdi öyle bir yerlere
girdik ki anlatması zor. Atlayayım oradan da… Kaçayım yani ya. Nasıl anlatayım?
Beş dakikada anlaşılmaz ki. Şöyle bir şeyle belki bir şey anlaşılabilir.
Yine zevrak-ı derûnum kırılıp kenâre düştü
Dayanır mı şîşedir bu reh-i seng-sâre düştü
O zamân ki bezm-i cânda bölüşüldü kâle-i kâm
Bize hisse-i mahabbet dil-i pâre pâre düştü[ii]
Bir ezel âlemi var, onu tasvir ediyor, büyük adam. Zevrak biliyorsunuz değil mi zevrak? Böyle denizde bir ince bir sandalımsı, zevrak o. Sandal değil, kayık değil, denizde böyle narin bir şey vardır. Konuşma tarzımdan ne olduğunu anla. Yer onun, diyor. Yine zevrak-ı derûnum kırılıp kenâre düştü. Kırıldı diyor, parçalandı, bir kenara düşü. Neden? Bu sahne-i şuhûd öyledir.
Yusuf aleyhisselamı,
kardeşlerinin kuyuya atmasındaki hikmeti sen bilir misin? Atlaya atlaya konuşuyorum
ama birbirine bağlanıyor. Kendin bağla yahut ben bağlayayım gene sana vereyim. Kardeşleri
zalimdiler, fasiddiler. Hudâ ona dedi ki: “Zalimin arasında oturmaktansa
kuyuda otur.” Onların hepsinde incelik vardır. Bütün umum beşeriyete birer
ders-i ibrettir. Zalim insanların arasında, gaddar, hunhar, hain insanların
arasında oturmaktansa, böyle yer saray da olsa, bağ-ı cennet de olsa oturma
orada. Kuyunun dibinde otur. Onun için onu oraya Hudâ tıktı. Daha çok mânâ size
verdim ben birkaç türlü mânâlar ya, bir tanesi de bu. Tatlı mânâlardan, maddi mânâlardan
birisi de bu.
Zalimlerin arasında
oturmaktansa git kuyunun dibinde otur. Görme zalim yüzünü. Kudret’e isyan etmiş, insanları inletenlerin arasında oturma. Kuyunun
dibinde otur, daha rahat. Sen zulümden nefret eder, haksızlıktan çirkinlikten
kaçar, ihlas ile gönül ile kendini bir yere sığdırmak istersen, Cibril’i Allah sana
hizmetçi yapar. Yusuf’u kuyuya atarlarken öyle şangır, şungur atamadılar. Yusuf,
kuyuya inerken Cibril karşısında resmi selam durdu. “Emr-i amadeyim, hizmete geldim.” Hadi mânâya girerekten
tarif edeyim de belki içinizde hoşuna giden olur.
Beşeriyetin Fahr-i Ebedisi, Namus-u Ekber Hazretlerine soruyor.
Kim Namus-u Ekber? Cibril işte. Hükümet-i İlahiye’nin
büyük sefiri. Niçün “Namus” denmiş? Allah
ile onun mazhar-ı tammı olan Zât-ı Alâ arasındaki sırrı kimseye ifşa etmemiş. Namus:
Hakk’ın vermiş olduğu büyük mânâyı lekelememek mânâsınadır. Anlatabildim mi
acaba?
“Vazife-i sefaretinde bunaldığın zaman oldu mu?” diye
sordu, Sultan-ı Resul.
“Oldu” dedi.
“Anlatır mısın bana?”
“Dört yerde olmuştur.” diyor kendisi.
“Biri cedd-i âlân İbrahim, Nemrut ile Hak ve hakikat uğrunda
çarpışırken, Nemrudun kendisini ateşe tarh ettiği vakitte, ateşe attığı zamanda
emir aldım. Git muhafazasına, dendi. O heyecanı, o inceliği, o anı hâlâ unutamam.”
der. Bir.
“E ikincisi?” (Geçen
konuşmada söylemiştim ya, teslimiyet makamına işareten)
“Oğlu İsmail’in zebhi hususunda yatırılıp da bıçağı tam
onun üzerine va’z ederken ‘Bıçaktaki kesme hassasını kaldır.’ emrini aldım. Bir
de mahbub-u cihan olan Yusuf’un kuyuya atılmasında, kuyuya atılmasında, burnu
dahi kanamayacak, hissetmeyecek, gayet güzel bir nüvâzişle[4] kendisini indir emrini aldım. Bir de, Zât-ı Risalet Penâhınızın,
meydan-ı Uhud’da yüzünüze ok saplandığı vakitte:
‘O kanı durdur, yere damlarsa yakarım kâinatı!’ emrini
aldım. Bunlar hiç benim şeyimden çıkmaz.” der.
Bu mevzû ile alakadar değil ama Yusuf’u sahnede misal
getirdiğimden dolayı; zulme divan durmamanın, remz-i âlemi olduğuna misal
getirirken bunları da anlatmak lüzumunu kendimce hissetim, söyledim.
Kâinat hilkat, öyle acayiptir ki. Bir sefer daha söylemiştim yahut birkaç sefer. Muhyiddin namında bir zât-ı âli gelmiş. Beş yüz küsur kitap meydana getirmiş. Bir Fütuhat’ı var şu boyda. Ne bileyim ben, o akılla hal olunmaz iş. Onun hepsini okumak değil, o beş yüz küsur eserin on tanesine bir adama yüz sene ömür versek şunu yaz desek, yazamaz. Bu kitapların en zengini Fransız kütüphanelerindedir, İngiliz kütüphanelerindedir. Endülüs yağmasından en kıymetlileri oraya gitmiştir. Hatta bir vakitler Fransızlar: “Üç dört eserini tetkik ediyoruz. …. Meydana korsak, dünya başka bir âlem olacak.” Böyle acip. O der ki...
İşte ayan-ı sabite dedim ya -hani âlemleri sayarken- bazı insanlar, oraya girip çıkıyor, burada yaşadığı hâlde. Acayip, evet. Hukuk tedarik etmiş Kudret’le, mabeyne[5] giriyor çıkıyor. Muhyiddin de onlardan biri. Nereden biliyorsun girip çıktığını? Mesela o beş yüz tarihinde yaşamış. Hicri, İslami tarih beş yüz, beş yüz küsurla altı yüz arasında. Altı yüz doksan dokuzda Osmanlı İmparatorluğunun kurulacağını söyler. Daha o vakit, insanı meydanda yok. İnsanı yok ki meydanda. Haa, sevkiyata gidiyor, filanca filanca işi yapacak, diyor. Anlatabildim mi acaba? Ayrı bir iş.
Sonra bunlardan, çok okumayanı da vardır. Kalbinin kitabını okumuş. Malum ya kalbinin, öyle der büyük insanlar: “Gönül kitabından bir tek harf okuyaydım da keşke yetmiş hayvan yükü kitap okumayaydım.” der. Evet, böyle yüz hayvan yükü kitap okudum amma gönül kitabını açıp da bir tek harfini daha okuyamadım ki.
Fatih kütüphanesinde divanı vardır, Müştak divanı. Müştak
Baba namında bir zât. Seksen sene evvel Ankara merkez-i hükümet olacak diyor.
Seksen sene evvel birisi çıksa böyle söylese, bir tuhaf derler adama değil mi
ya? Seksen sene evvel. Neden? İşte o Mabeyn ile alakadar.
İnsanların çeşidini anlatıyorum, insan tarifinden de böyle bir hikâye gibi dinleme. İnsanın tarifi güç dedim. Şimdi bir insan var, daha henüz maddesi modeli yok iken filan şey olacak diyor, iki hafta sonra oluyor. Bir insan var, önüne koyuyorsun “Şuna bak” diyorsun. “Ne var orada? Bilmem!” diyor. O da insan, etiketinde o da insan. Tarifi onun içün güç. Bazı insan beş metreden görüyor, bazısı ondan görüyor, bazısı yüz metreden görüyor, bazısı iki metreden görüyor, gözler bir amma haddizatında rüyet ayrı. Mânâ da bu şekilde.
O, der ki:
“Gençtim, seyahatteyim.”
Zaten bizim büyüklerimiz hep dünyayı gezmişler. Bize
sonra atalet gelmiş. Bize emir öyledir. Gezin, der.
[6]
س۪يرُوا فِي الْاَرْضِ فَانْظُرُوا
كَيْفَ بَدَاَ الْخَلْقَ
Yer üzerinde gezin, nasıl hilkate başlanılmış öğrenin, der.
[7] سَّمٰوَاتِ اِلَى فَانْظُرُو Semâvâta bakın.
Ee böyle bakmak değil ya hayvan gibi. Böyle bakacak değiliz ki, orada ne lazımsa onları bilin öğrenin, dedi. Bak böyle değil ki. Acayip bir tahsil usulü var o vakitte. Mesela alıyor bir ilim adamı elli tane talebesi var, yüz tane. “Filan kitabı okuyacağız, nasıl okuyalım? Altı aylık dünyada bir tur yapalım, hem okuyalım, hem gezelim, o işi tamamıyla mal ederek, iyi öğrenerek dönelim.”
Güzel
usuller. Müfredat programı başka. Tabiatı ile istîdâtlar ayrılıyor.
Bazı adam gayet güzel mühendis oluyor. Bazı adam gayet iyi doktor olur. Bazı adam gayet güzel işte ilmin bir sahasında tekâmül eder. Fakat lüb[8] istîdâda ait olan şeyi verdiğin dakikada ne olur, ne olur, ne olur? Ara yerde istisnalar vardır ki, onlar da kaideye girmez. Acaba anlatabiliyor muyum? O adam mühendis olacak kabiliyeti var; ona haddizatında başka bir ilmi yüklediğin vakitte bu yarım kalır, öteki de olmaz, ötekine zıt düşer, almıyor. Tabiatı almıyor, öteki almıyor. Deden öyle okumamış. “Benim istîdâdım bunda.” “Gel, diyor. Onun mütehassısı var. Bunu okuyacağız seninle.”
Ama onların içerisinde bazı istisnalar var, Fahreddinler gibi, Muhyiddinler gibi. Onlar kaideye girmez ki. Fahreddin doktor, Fahreddin hey’et-şinâs[9], Fahreddin tabakatcı, Fahreddin kimyager, Fahreddin haddizatında ilm-i simya bilir, ilm-i kimya bilir. O ayrı, onlar müstesna hilkatlerdir.
Umuma
bakıldığı vakitte herkesin istîdâdı neredeyse, onun mütehassısı var gel, der. Ondan
sonra bakıyorsun ki o daha büyük bir varlık bırakmış, o daha büyük bir varlık
bırakmış. Nihayet o varlıkla raap Garb’a mal olmuş, herif kendi milletine zam etmiş, bir de
yaldızlamış.
Bazen
iyi bir şey gördün mü o dedenin malıdır; doğru, de. Benim o. O vakit ahlak da
daha düzgün oluyor; çünkü ilim, adamı cehilden kurtardığından dolayı.
Cehildir insana fenalığı yapan. Sonra o ilim, bizim bildiğimiz gibi değil. İvazlı garazlı ilim değil. Şöhret için değil. Onun içerisinde Allah’ın rızası var. Şöhret için olan masada, şöhret için olan kasada, şöhret için olan rütbede, şeytan vardır. Ben bu kasaya sahip olacağım ama benim şöhret ile alakam yok. Mal Allah’ındır, O'nun namına kullanacağım. Orada Allah vardır. Anlatabildim mi? İmkânı var mıdır bir adam beş yüz küsur eser meydana koysun, içinde Allah’ın eli olmasın da? Ne mümkün?
“Seyahat ediyorum”, diyor gençliğinde, bir gemide. Geminin güvertesinde birisi oturuyordu, diyor. Gece. Mehtaplı da değil, zifiri karanlık. Bir dalga geldi, o da muvazenesini kaybetti, geminin kenarına ruup, dedi. Ay dememe kalmadı, baktım ki bir latif, gayet munis bir mahlûk çıkardı, koydu. Kulağına da bir şey dedi. Bana bir hayal mi filan gözümü filan sildim, diyor. Baktım, yaklaşayım bari temas ettim, su içerisinde. “Yapıştım.” diyor.
“Nedir o? Düştün biri çıkardı seni, bana da söyleyeceksin!”
Toyum diyor, Gencim.
“Dedi ki: Vallaha ben de bilmiyorum, diyor. Ben bilmiyorum. Yalnız, ben o şeyimi kaybedip, muvazenemi kaybedip denize düştüğüm vakitte, bir an-ı gayrı münkasımde zamansız bir muhakeme geldi bana: Öyle bir yere müracaat edesin ki, şimdi sen tam bir yere düştün. Hiç kimsenin kudreti yetmez. Öyle bir yere müracaat edesin ki, müracaat ettiğin yerin, kudreti aya da geçsin, suya da geçsin, denizin dibine de geçsin, üstüne de geçsin. Bu muhakemenin esnasında, yanarak:
[10] ذٰلِكَ تَقْد۪يرُ الْعَز۪يزِ
الْعَل۪يمِ dedim.’ Tam bir teslimiyetle. Dememle, işte senin görmüş
olduğun, ben de henüz daha layıkıyla elimle teşahus[11]
edip meydana getiremediğim o varlık çıkardı ve bana dedi ki: Yabancı
değilim, okuduğun o mânânın suretiyim ben.” Anlatabiliyor muyum acaba?
Bugün fennen de bunu inkâr edemezsin. Çünkü neden?
Amerika’da konuşuyorsun, burada dinliyorsun, dünyanın bir ucunda. Demek ki ona
hariçte bir vücut verilmiş. Senin sözünün vücudu olursa, Allah’ın sözünün
vücudu olmaz mı? O vücut icabında böyle işler de yapar. Fakat bizim maddemizle
bu işlere girilmez. Bunda, bunu söylemekten maksadım, hilkat mânâ ile dolu.
Bildiğimize karşı bilmediğimiz, nâmütenâhi. Nâmütenâhi. O kadar âlem çok ki. Birkaç
tanesini söylemedim değil mi? İşte söyledik. Onu anlatırken bir de şey okuduk.
Yine zevrak-ı derûnum kırılıp kenâre düştü
Dayanır mı ya şîşedir bu reh-i seng-sâre düştü.
Misal getiriyor, şişenin ne kıymeti var? Yani onun gibi çabuk kırılır gönül âlemi. Latif bir insan, bir şekâvet meydanında bulunursa.
Garip kime denir? Garibin mânâsı nedir ahlakçılara göre garip? Böyle, bir yerden gelmiş, bir yerde o değil. Garibin mânâsı: Ruhuna muhatap bulamayan adama denir. Bilgisine, ilmine, karşısında adam yok, güzel bir varidat var. Anlatayım da şu insanlığa bir hadim olsun, bir iş meydana gelsin. Yok mu adam? O adam gariptir, siz de ona acıyın, der Peygamber. En acınacak adamdır, der. Garip bu. Yoksa bir memleketten bir memlekete, üç gün sonra gariplikten çıkar. Boyuna adam buluncaya kadar gariptir bulamaz, öyle de gider. En zor şey. Garip.
Kimi zîn-i serde desti kimi ayağ-ı koltuğunda
Düşe kalka haste-i beste der-i lûtf-ı yâre düştü
O âlemde, diyor. Sevkiyat âleminde; herkesin eli bir şeyde, kiminin ayağı koltuğunda, düşe kalka hasta beste, öyle değil mi? Bu âlem öyle değil mi ya? Bir taraf, bir tarafında gönül yaralanmış, bir tarafında gönül sevinmiş, hep öyledir burası. Söyleyen zât, gayet güzel söylüyor da diyor ki:
O zamân ki bezm-i cânda bölüşüldü kâle-i kâm. Herkes kısmetini alıyor.
Bize hisse-i mahabbet dil-i pâre pâre düştü. Bize ne masa verdiler, ne
kasa verdiler, ne rütbe verdiler, ne câh verdiler. Al şurada birkaç tane kırık
kalp var, şurada da bir muhabbet hazinesi var, işte al bunları git. Senin de
kısmetin bu, daha ne istiyorsun?
Meh-i burc-ı ârızında gönül oldu hâle mâ`il
Bana kendi tâli`imden bu siyah sitâre düştü.
Âşık adam, Beşeriyetin Fahr-i Ebedisini gözünün önüne getirmiş. Onun vech-i saadetinde bir ben vardı, gayet latif, ona işaret ediyor. Meh-i burc-ı ârızında gönül oldu hâle mâ`il. Anlıyorsunuz tabi. Bana kendi tâli`imden bu siyah sitâre düştü. Ne güzel koydurmuş, ne güzel va’z etmiş. Siyah sitare, siyah yıldız. Bana da diyor. Herkese onları verdiler filan, “Şurada bir siyah Sitare var alır mısın?” dediler. Ben de onu aldım geldim, diyor.
İşte, âlem-i ervâh, ayan-ı sabite, âlem-i ervâh, âlem-i eşbah, âlem-i ecsâd, sahne-i şuhûd. Bundan sonra bir âleme gideceğiz, ona da âlem-i berzah denir. Âlem-i misal, rüyada gezdiğimiz âlem. Kapının aralığından gösteriyor Kudret, bir parça bir şey. Rüya nedir? Kudret’in levh-i mahfuzdan insanlara inkâr etmesin diye sevdiği insana... Herkes görür ama onu bir kişi içün yapmıştır O. Allah’ın öyle işleri vardır ki. Bir adamı sever, bir adama bir şey öğreteceğim diye bütün kâinat istifade eder. Yaa, sonra böyle olduğu gibi icabında bir adama gadap eder, bütün dünyayı yakar.
Necmeddin-i Kübra. O, ne demektir o? Necmeddin bu.
Muazzam bir insan-ı kâmil. Muazzam. Dostları ile beraber otururlarken bir gün birdenbire,
konuşuyorlar tatlı tatlı, boynunu bükmüş. Gözü yaşlı bir vaziyette kaldırmışlar.
“Hayır mı efendim recanız mı var.?”
“Hayır, demiş. Melun bir herif var musallat olmuştur. Zulm
ile bir nazlı insanı gadren katletti. Katlonulan kimse mahbub idi. Bir irade-ilâhiye
çıktı; buraları kan götürecek, kendi kellemi kurtaramadım!” diyor. Benimki de
kurtulmaz, diyor, ben de gidiyorum, diyor.
Hülagu istilasında onun da kellesini almışlardır.
Meh-i burc-ı ârızında gönül oldu hâle mâ`il
Bana kendi tâli`imden bu siyah sitâre düştü
Reh-i Mevlevîde Gâlib bu sıfatla kaldı hayrân
Kimi nâm u şâne kimi it`ibare düştü
Bir şey anlatabildik mi acaba? Bilmem ki? Ahh.
Şimdi ona uyandıktan sonra rüya diyoruz. Yahu neler yedik,
nerelerde gezdik filan rüyaymış. Bu yaşayış tarzının rüya olmadığını bana ilmen
ispat edebilir misin? Ne malum bu da rüya değil? İşte bu da bir rüya. Nasıl
rüyada görmüş olduğun, âlem-i misaldeki şeylere rüya diyorsan, yarın öldüğün
vakitte uyanacaksın: “Haa onların hepsi rüyaymış!” diyeceksin, hayata
atılacaksın. Anlatabildik mi acaba? Bu da rüya. Sen bana ilmen bunu “Hayır bu
rüya değil!” diyerek ispat edebilir misin? Hayır edemezsin. İmkân yok. Hah,
onun içün:
سبعة يُظِلُّهُمُ اللَّهُ فِى ظِلِّهِ يَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلاَّ ظِلُّهُ الإِمَامُ الْعَادِلُ وَشَابٌّ نَشَأَ بِعِبَادَةِ رَبِّه۪ٓ وَرَجُلٌ مُعَلَّقٌ قَلْبُهُ فِى الْمَسَاجِدِ ٌ
İlâ âhirihi...
Soruyorlar, Beşeriyetin Fahr-i Ebedisinin dostları, öyle
bir sohbet esnasında. “Geliş gidiş... İnsanlar bu âlemde, diyor. Dayanmalı, bu
çok geçici bir şeydir.”
Hakikaten de öyle değil mi ya? Şöyle düşün bir; elli yaşında, kırk yaşında, filan… Bir an içün şöyle düşün! Ömrün tatlı
zamanı gitmiştir. Atmış, tatlı zamanı gitti.
Hâkim’in dediği gibi. “Niye önüne bakarak
yürüyorsun?” demişler.“Böyle boynun bükülmüş.”
“Gençliğimi kaybettim arıyorum ama
bulamıyorum!” diyor.
O kadar çabuk gider ki o. Ortaya bir şey
koyamıyor insan. Gitmiş!
Nem var ki laf edem
özümden,
Mahveyle beni benim gözümden.
Bir şey okumak istedim de
bulamadım, getiremedim hafızama. Burası dâr-ı imtihan. Said olanlar, iyi insan
olanlar, kerim olanlar. Sizi kemale ermiş diyerekten konuşuyorum burasını. Biz
burasını son sınıf insanlara söylemek mecburiyetindeyizdir. Ama aklınıza bir
şey gelmesin. Sen öyle bir insan mısın ki? Hayır. Ben gramofonun plağı, nakil.
İçinizde en aşağısı ben. Öyle bir dava yok. Hani plağa nasıl verir? Biz de
aldığımızı veririz. Onun içerisinde, sizler onları ayırır, sınıflandırırsınız.
Şimdi bu söylenecek söz de henüz bidâyette bulunan, hani ne gibi biliyor
musunuz? Canlı bir misal vereyim. Mesela ilk mektebin ikinci sınıfındaki bir talebe,
ona bir cebir muadelesi yaptıralım, sin müsavidir filan, o müfettiş gelirse: “Ne
yapıyorsun sen, der. Sen çocuğu gabi edersin. Senin eline bir müfredat programı
verilmiştir. Bunun dersi; iki, iki daha üç, beş daha dört, ikiden çıktı,
bunlardır. O sınıfı yükseldikten sonra dedik.” Ben de sizin sınıfınız yükselmiş
diyerekten söylüyorum. Epeyi konuştuk, dünya seneler geçti. Azıcık maddenin
ıstırabı bizde o kadar olmaması lazım.
Şimdi diyor, üç tane şey,
çok inananlardan, said olanlardan kerim olanlardan bu üç şeyden biri eksik
olmaz. Bir insan; Hak yanında kurbiyet kesbetti mi, Hakk’a karib oldu mu,
onun ya maddesi eksik olur veyahut bir maraza müptela olur. Veyahut masum
olduğu hâlde beşerin eşkıya tarafından tecavüzüne maruz kalır.
Anlatabiliyor muyuz acaba? Bu diyor bir işarettir. Nasıl?
Hadi şurada bir sır daha
size söyleyeyim. Biri öldüğü vakitte der, hayatını değiştirdiği vakitte, şurası
şurası boncuk gibi terledi mi, korkmayın, der. Bunu da söylemek istemezdim ama
söyledim. Şurası terledi mi, Korkmayın, iyi bir ele teslim edilmiştir o. Üç
şeyden hâli[12] olmaz,
diyor. Eğer birinci sınıf insan ise, üçü birden bulunur. Dayanması tabi o vakit
zor olur. Ama maddi misal verelim; süfli değil de nezih bir sevgi ile iki kişi
birbirini sevmiş. Süfli değil, bir de onun süflisi… Odabaşı’nda sever, Fatih’te
terk eder, o değil. Süfli değil. Mânâyı görerek, insanlık hakkını görerek, bu
iki ruh. Şurada kar yağıyor, ne bileyim ben, oturacak yer yok, diken. O diken
ve o kar, ona kalorifer gibi gelir. Diken ona haddizatında en güzel havalı
koltuk gibi gelir. Hani şimdi havalı doldurma koltuk var ya, onun gibi gelir.
Neden? Muhabbette fani olmuştur. Hak'ta fani olan insanda dünyadaki mihnetin
hiç kıymeti olmaz. Anlatabiliyor muyum misalden bir şey? Ondan sonra diyor
ki: “Bunlar, kıymetsiz şeyler” diyor. Bir âlem vardır, gölgesi olmayan bir gün
vardır.”
سبعة يُظِلُّهُمُ اللَّهُ فِى ظِلِّهِ يَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلاَّ
ظِلُّهُ
Gölgesiz. Şuradan köprüyü
geçerken “Güneş vurdu” diyoruz. Ufacık bir, yarım saat durduğumuz vakitte, eve
gelince bir tuhaf olduk diyoruz. Akabede[13]
durmak çok zor şeydir. Ahlaksız ölenlerin akıbeti kötüdür. Kestirme.
Cümleyi uzatmayalım, çok uzatmayalım. Fena.
O gün diyor ki, Sultan-ı Resul: “Yedi sınıf insanı Allah
gölgesi olmayan günde kendi gölgesiyle gölgelendirecek.” diyor. Kendi
gölgesiyle gölgelendirecek.
Sormuşlar: “Onlar kimler acaba?”
“Onların, diyor. Biri, öyle bir insan ki, milleti idare ediyor
milletin başında, reis emir, her neyse. Milletin başı. Millet diyor ki: Allah
ömür versin, mânâmız muhafaza edildi bu adam zamanında, teâli terakki ettik. Maddeten
tekâmül ettik, manen tekâmül ettik. İmanımızı kalbimizden çalıcı insanlara
fırsat vermedi. Milleti, raiyyesi[14],
tebası kendisinden memnun olan baş.”
Bir sınıf da رَبِّه۪ٓ وَشَابٌّ نَشَأَ فِى بِعِبَادَةِ
Buradan buraya girdik biz. Hani dedik ya: Zamanında
Allah deyin. Hatırlatabiliyor muyum konuşmanın giriş yerlerini? Unuttunuz
siz hepsini. Buraya nereden girdiğimi unuttunuz. Onun içün böyle bir tuhaf
bakıyorsunuz. Bu nereden geliyor bu diyerekten. Vaktinde Allah deyin, dedim ya.
Ona misal getiriyorum.
Yine Muhyiddin’in sözünü söyleyeyim, Muhyiddin’in sözünü. Bu adamın hatemesinden[15] korkulur, derler. Mesela bir iş konuşulurken yani akıbetinden, ikinci âleme, asıl doğum anı -ki ölümdür- ondan sonra başlayacak âleme gittiği vakitte, bundan korkulur. Büyük adam diyor ki: “Hayır, bir adamın hatemesinden korkulmaz, fatihasından korkulur.” Yani başlangıcından. “Onun başlangıcı kötüdür de, fakat kötülük tarafı gizlenmiştir, gözükmemiştir, ölürken soyarlar meydana çıkar” diyor. Acaba anlatabiliyor muyum? Sual öyle bir de devir[16] veriyor ki, öyle bir devir, öyle bir burhan.
“Bir adamın diyor, fatihası said olarak gitsin de, hatimesinde
şaki olsun. Onu, Allah insanı zayıf zamanında hiç iblise teslim eder mi? diyor, o kadar Rahim olan Allah, onun bidâyetini oturttu da nihayetin de
teslim etti.” Bir şey anlatabildim mi acaba? “Bidâyeti bozuk herifin!” diyor.
Onun içün sonunda öyle gitti. Bidâyetine bakın. Onlar iyi anlıyorlar. Fakat biz onlarla
ünsiyetimizi ayırmışız, mukallit yaşamaya başlamışız, Garb’ı.
Bizi Garb’a izâfe edip,
eritip o hâle sokmak isteyen insanlar vardır. Mahz-ı dalâldir o. Eğer insanî
vazifesini yapmak istiyorsa bugün kürenin üzerindeki insanlar, “Hakikaten ben
insanlığa çalışayım!” diyorsa, biz unutulmuş bir millet değiliz. Tarihimiz
meydandadır. Bütün dünyayı dedemizin suretine sokmak mecburiyeti vardır. Oraya
erit, ona mal et. Çünkü deden zayıfın hakkını iyi arardı. Biri de bu.
Deden zayıfın hakkını
arardı. Zayıfın hakkını aramasaydı, haddizatında İspanya’da
Yahudileri yakarken, bağrına basar mıydı? Kârını zararını bilmez mi zannedersin
deden? Viyana kapılarına gitmişken, Garp’tan
yüzlerce kız getirip burada oynatamaz mıydı? O kudret yok muydu? Nesil otuz
yaşında innin[17]
olur. Doksan yaşında çocuğu olurdu. Daha musluk taşındaki çiçeği yapamazsın.
Müzenin önünde duruyor toplar, elli dörtlüğünü, atmış dörtlüğünü, birinci cihan
harbinde Almanlar, Alman müzesine götürmüşler ve “O vakit bu topu dökecek bizde ocak yok.”
demişlerdi. Deden dökmüş bunu, asırlarca evvel. Sen üç gün zorlandıktan sonra
ilk önce karını boşamaya kalkarsın. Öyle değil mi?
Dedenin aleyhinde birisi
konuştu mu şeceresinden şüphelen, “Kestirme lakırdı bu, bakayım ben senin
şecerene!” de. Tarihin en büyük efendisi olan, en eski bir millet bulunan,
Kudret tarafından ismi kendisine verilen, Türk diye hiçbir isim var mı? Türk
ismini Allah vermiştir, fıtrat vermiştir, Peygamber vermiştir. [18]
اتْرُكُوا التُّرْكَ diyor. “Bırakın o necip milleti
kendi kendine hakikati gösterince âşık olur.” İslam olmaları hususunda hiçbir
cihat edilmemiştir, dedenle. Böyle bir şey var deyince, sarıldı ve bin,
yüzlerce sene de hizmet etti. Ehl-i Salib[19]
ordularını durduran o ecdadını sen biliyor musun sen! Onlar ne adam onlar? Öyle adam yok ki zaten. Onlar
hususi Allah’ın ikramına mazhar olmuş, sen de onun çocuğusun.
Dünyanın her tarafına manevi zehirli gaz
sıkılmıştır, biraz toz gelmiştir. Silkelen, şuuruna sahip ol. Açık söylüyorum.
Zayıfın hakkını aramakla yaşayan deden. Yakıyorlardı İspanya’da adamları.
Cayır, cayır. Aman diyene kılıç vurmazdı. Vurur mu? Vurmaz. Efendim vur
temizle sonra şey olur! “Yok öyle, sonraya ben hüküm etmem.” dedi.
Malik İbn-i Eşter’e soruyor, Hazreti Ali. Malik
İbn-i Eşter’e. O da ne adamdır, Malik İbn-i Eşter? İsmi zaten insanın vücûdunda
bir şey yapar. Tuhaf bir şey. Bunlar
anlatılmaz madde ile. Bazı isim söylendiği vakitte insana kabz gelir. Diline
sahip olmayan adamın sözü dikendir. Dinleme, gönül sahibi değilse bir adam.
Diken, kasvet verir insana
Harpten sonra diyor ki: “Kimlere kılıç vurdun?” diyor Ali.
“Hangi hain geldiyse vurdum, yedinci batnında iyi insan
çıkacak olan adama kılıç vurmadım!” diyor.
Demek onun gözü işte… Hani dedik ya; bakıyor, bakıyor,
yedinci batnında, bir değil, iki değil, üç değil, dört değil, beş değil, altı
değil, yedindi batında insanlığa nafi bir adam çıkacak bundan, kaldırdım kılıcı,
diyor.
Yoruldunuz mu, keseyim mi?
Fatihasından dedik, başlangıcında. Oradan
buralara giriyoruz. Birinci sınıfı söyledik. Bu birincilik yani böyle bir, iki,
üç, böyle kıymet ifadeyle yani tekaddüm[20]
tefaddullün[21]
vücûdu değil. İlk önce söylediğim daha efdaldir mânâsına değil. Sıralanmış
böyle.
رَبِّه۪ٓ وَشَابٌّ نَشَأَ فِى بِعِبَادَةِ O gölgesi olmayan günde, gölgelendireceğim sınıfın biri de diyor ki
Allah. Genç, diyor. Gençliğindeyken bana gönlünü vermiş, Masası var, kasası
var, rütbesi var, güzelliği var, kuvveti var. Herkesin kendine ait bir sıfatı
var ya gençliğinde, temyiz[22]
ettirecek. O varken Benimle nispeti çok kuvvetli. İhtiyarlarsa Ben onu, mu’tak-ullah,
azad ederim diyor. Bir adam, gençliğinde sağlam ihlas ile bağlanmış ve o hatır
namına yaşamış. Altmışa geldikten sonra sual sormaktan utanırım, diyor Allah. O
kadar nazik, Allah çok nazik. Allah kadar nazik hiçbir şey yok. Bana tam
gençliğinde sığınmış, her şeysini bana vakfetmiş. Benim hesabıma yaşamış, o
atmış yaşına gelsin ondan sonra ben ondan hesabı… Kalem kalksın, diyor. Malum ya mânâ âleminde hep kalem işler
herkesinkinin. “Kaldırın kalemi artık. Kalmayacak!” güzel değil mi? Tatlı değil
mi? Kalksın.
Ondan sonraki sınıf: وَرَجُلٌ مُعَلَّقٌ قَلْبُهُ فِى الْمَسَاجِدِ
Kalıbı bütün işle güçle,
şununla, bununla, gönlü mescide bağlı. O mescid dendiği vakitte, cami, şuradaki buradaki
cami mânâsına değil. O mânâlar tahsil olur ama hakikatteki mânâsı o değil. Ya? Mescit
Allah’ın evi değil mi, dini tabirle? Evet. Hakikatte Allah’ın evi, Kalb-i mü’min-i
Beytullah. İnananın ve istikbal inananların olduğuna inananların, geliş ve
gidiş de ki gayeyi duyup da Hak namına yaşayanların, gönülleri benim evim,
diyor Allah.
O adam, maddi tekâmülde yürüyor amma gönlü de kırık
kalplerde. Ben acaba hayatta kaç kalbi ihya edebilirim? Kaç kederli insanın
kalbine sürûr yapabilirim? Kaç kimseye Hakk’ı tavsiye edebilirim? Kaç kimseye
sabrı sevdirebilirim? Anlatabiliyor muyuz acaba? Bunu iş edinmiş. “Bu sınıfı
ben hususi muameleye tabi tutarım.”
Sınıflardan biri; iki tane insan, birbirini seviyor, O sevgi esnasında “Eh bunda biraz servet var, günün birinde ihtiyacım olursa bir şey isterim!” Bu yok. “Bunun bir rütbesi var. Belki bizim çocuk askere gidecek, ne olur ne olmaz, bir iltimas muamelesi bir mektup yazdırtırım!” Öyle şey yok. “Bunun câhı var yahut amcasının bir dayanağı var. Şununla hukuk tedarik edersek, içten içe işi fethederiz. Belki bize bir yer bulunur, bir iskemle bir sandalye bulunur!” Böyle şeyler yok.
Ya niye seviyor? Allah için seviyor. Niye gidiyor? Hak
namına gidiyor. Toplanmalar, ayrılmalar, sırf Allah namına olan insanları “Ben
gölgesi olmayan günde kendi gölgemle gölgelendireceğim.” diyor Allah.
Bilmem bu günde böyle bir hukuk tedarik eden var mı yok mu? Elbette vardır. Elbette, olmaz mı? İvazsız garazsız, hiçbir ivaz yok, hiçbir garaz yok, hiçbir şey beklemek yok. Yalnız ne var? Hak var. O nama gönül vermiş. Dedelerimiz böyle idi. Onlar öyle görüşürlerdi. Öyle konuşurlardı. O kadar da konuşma zamanları bol olurdu ki, ne biçim bilmem ki, üüüü… Dedelerimiz, hatta babalarımız da çok geriye gitmeye lüzum yok. İçimizde çok idrak edenlerimiz vardır bunu.
İhtiyar mahallenin hanımları, her birisi birer karz-ı
hasen müessesesi. İman etmiş çünki, Allah öyle diyor. [23] يُقْرِضُ اللّٰهَ قَرْضًا حَسَنًا
Sormuşlar Peygamber’e:
“Sadaka veren mi daha yüksektir, yoksa borç veren mi daha
yüksektir?”
“Borç veren daha yüksektir.” diyor. Allah öyle diyor.
“Karz-ı hasen Bana veriliyor.” diyor.
Niçün böyle diyor? Bankayı kaldırıyorsun da
öyle diyor. Bankaya düşman Allah. Faize düşman. “Öff, gayr-i ahlaki bir
müessese, düşmüş bekliyor!” der. “Düşmüş bekledikçe ihtiyacı şiddetlendireceğim!”
der. Onu biz zannederiz ki ihtiyaç şiddetini kaldırıyor. Yoook. “İhtiyacını
şiddetlendiririm!” diyor.
Ama cemiyetin tekâmülü şart, hepimiz oluyoruz. Ferdin tekâmülü ile olmuyor o. Cemiyete hepimiz başvuruyoruz, ben de sen de, o da bu da… Çünkü neden? O sahada cemiyet ipin ucunu kaybetmiştir. İpin ucu kaybettiğinden dolayı, o bir felaket-i umumiyedir, herkes uyar, uğrar faize. “Muhtaç olsun, bana gelsin. O çalışsın ben yiyeyim!” diyor. Bak tabirlere dikkat ediyor musun? O para duruyor, seni çalıştırıyor, yiyor. Faiz. O karz-ı hasen olduğu vakitte ona meydan yok, meydan olmayınca Allah: Bana veriyor, diyor. Anlatabiliyor muyum ahlakın ince yerlerini?
Ben yetiştim bilirim. Öyle hanımlar vardı. Filan adam biri ev alacakmış, ihtiyacı varmış amma yokmuş. Gelsin efendim, der. Çıkarır sarı sarı liraları; tık, tık, tık… Verirken de zevk alır. Niye? “Allah beni bu işte kullanıyor. İkincisi nasıl şükretmeyeyim, alan değilim verenim. Üçüncüsü O’nun verdiğinden veriyorum. Dördüncüsü, keyfine hizmet etmeyecek, çoluğu çocuğunu o yuvaya sokacak. Onlar orada barındığı müddetçe ben Hudâ’nın büyük bir hadimi oluyorum.”
Dikkat ediyor musun niyetlere, şekillere? Bunlarda iş var. İtimat var, emniyet var. Alan da diyor ki: “Benden bir şey beklemeden bunu bana Allah için verdi. Ya Rabbi, aman bana bunu ödet! Bunu bana ödet!”
Ee her şeyin de sahibi O değil mi? Ona ummadığı
yerden kapılar açıyor. Dalavere etmemeklik, muhakkak ödemek niyetiyle alınan
borçlar, katiyen ödenir diye emir var. Ama atlatırım, şunu şöyle yaparsam
böyle yaparım, niyetinde ufacıcık bir acabalı rekâket oldu mu ödeyemez. Hiç.
Hiç mi? Hiç ödeyemez. Ne olur ödeyemeyince? “Ödeyinceye kadar orada
kelepçelerim” diyor Allah. Onun emri de vardır. E ödeyemez ki o nerede
ödeyecek, orası pazar mı? Öyle kalır.
Niyet halis, ihlas olur. O kendi kendine bazı adam vardır, “Canım ben bu kadar bir yekünü almışım, bunu ödememin imkânı yok, ama ne yapayım işimi göreyim!” Hayır, imkânı yok olur mu? Mal hazine-i İlâhide dolu. Ummadığın yerden verir. Zaten emir de öyledir. Peygamber’e sormuşlar: “Nasıl dua edelim?” Mukannen[24] bir şey istemeyin Allah’tan” Ne kibar. Bilir misin sen isteyeceğini, diyor. Tahdid[25] etme.
[26] مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُۜ اَللَّهُمَّ
ارْزُقْنَا
“Ya Rabbi ummadığım yerden beni merzuk et.” Umduğun yerin tadı
çıkmaz ki; buradan biliyorsun on lira, şuradaki yeri bana getirt. O biliyordun
o, onun tadı yok. Hayalinde yok, hatırında yok, gönlünde yok, kalbinde yok,
aklında yok, fikrinde yok, zihninde yok, al büyük bir nimet. Bundaki zevk başka
zevktir. Acaba anlatabildik mi? Onun içün ticaretin kıymeti vardır. Ahilinde de
ahlakta da. Ticaret rızk-ı mahdut değildir. Kisb-i mahdut değildir, ters
söyledim. Maaş, bir milyon lira maaş al, aldığın gün bir parça yüzünde bir neşe
olur. Bir milyon lira maaş alma da on kuruş kazan, her bir kuruşu aldığın
vakitte: “Bana gönderdi Hudâ" dersin. Neşen başka olur, anlatabiliyor
muyum?
Onun içün: El Kâsibu Habibullah [iii] اَلْكَاسِبُ حَبِيبُ
اللهِ denmiştir. O görmüş
olduğun şeyleri bedava vermez, kazanan Allah’ın dostudur, habibidir. Niçün?
Kazandıkça hukukunu ilerletti. Ama bugünkü kazanca söylemiyor. Nispeti
kesilmiştir. “Ben zekâmı kullandım!” der, ona da kudret vermiştir felaketi.
İnim inim inler.
“Para adamın içerisine huzur vermez.” Yanlış düşüncedir
onlar. Para bir nimettir, sünnetullahtır, tabiri caizse öyledir yani.
Öyle olmasa mavi kâğıdın peşinden seni beni koşturur mu? Nedir o? Mavi kâğıdın
peşinden sen mi koşuyorsun, ben mi koşuyorum. O onu dövüyor, bu onu kırıyor.
Netice itibariyle Allah’ın hususi bir tecellisi olmasa sen onun peşinde koşar
mısın? Ben onun peşinden koşar mıyım?
Karz-ı hasen, bizde vardı o. Son zamana kadar vardı. İtimat kalktı, emniyet kalktı, iyilik yapan adama ahmak denmeye başlandı. Yaa, felaket burada. Tut birisine iyilik yap, elinden tut. Sorsunlar seni ona; saf adam der, ahmak, aptal, der. Ama sen gene yap, desin varsın. Allah akıllı diyor. Bu işini bilen, diyor. Bu ne kurnaz diyor, bu işini biliyor, diyor. Boyuna beni satın alıyor, diyor. Sen yap. O, öyle der O. Bugün öyledir örf-i beldede, maalesef, çok acı. Git birisini kurtar, ihtiyacını gider, elinden tut, kaldır, kaldırdıktan sonra, sorsun birisi ona: Bu adam nasıl adam? “Tuhaftır der, ahmaktır, aptal,” der. Öbür tarafta vurur, kırar, paranı getir, der. Şunu et, der. Onu sorsun.“Eshab-ı kiyasetten, ne kafa var efendim onda!” der. Vah, vah vah ne kadar düşmüş. Acınacak yer işte. Ondan, ne diyeyim, cümle dursun. Öyle...
Hâlbuki hilenin en büyüğü nedir bilir misiniz? Doğruluktur. Kaç defa söyledim size. Yapın levha da her yere asın. Hilenin en büyüğü doğruluktur. Bir tuhaf geliyor size cümle. Değil mi ya, bir tuhaf, çirkin gibi geliyor. Hayır, vecize o. Hilenin en büyüğü doğruluk. Hile niçün yapılır, hileyi bir adam niye yapar? Kazanayım diye yapar. Ahmaktır. Hile ile kazanılmaz. Hile ile kazanılan yâr olmaz. Mal servet-i eslafa, servet-i ahlaf, ahlaf… Söyleyemedim.
Babanın malına evlat malı koymakla olur.
Servet-i eslafa, servet-i ahlaf ilave edilmekle olur. Çocuğumuzda mal durmuyor
kardeşim. Tapuyu tetkik et. Bir de dedenin zamanını tetkik et. Asırlar evveline
dön, dedesinden, dedesinden, dedesinden kalmış. Kazanıyor, kazanıyor,
kazanıyor; evladında, hüüp geçti gitti. Torununda muhakkak gitti. Neden? Temeli
bozuk. Temel bozuk, temelde ah taşı var. Temelde inleyenin gözyaşı var. Temelin
içerisinde ıstırap var. Yıkılıyor, evladında gitmiyor, torununda gitmiyor. Yaa,
tarumar oluyor geçiyor, gidiyor. Onun içün hilenin en büyüğü doğruluktur. Niçün
hile yapılır? Kazanmak içün. Kim kazanır? Doğru adam kazanır. Hile adamı
kazanmaz. Acaba anlatabildik mi inceliğini de? Kim kazanır? O kazanır.
Zayıfın hakkı… Konuşmamızı toplayıp kesiyorum
artık. Beş dakika daha söyleyeceğim, Kudret izin verirse. Zayıfın hakkını kavînin
hakkından daha ziyade, ziyade eder. Dedenin bağlandığı yer. Misal vereyim size,
daha canlı misaller vereyim. İnsan hakları, deden muhafaza etmiş, sonra onun
şanında var o. Neden? Gönlü Allah’ın evi diye kabul etti ya. Mecbur. Hakikaten
de öyle değil midir? Gönlün senin midir?
Ahlakçıların sözünü söyleyeyim. Elim der,
kafam der, gözüm der, kalbe gelince kalbim demez. Kalbi, der. Tasarruf eden, O.
Bir dostun olur, aranızda bir hukuk kırıklığı olur, kırılırsın.
Kırılırsın. Gün gelir, seni barıştırırlar. Barışırsın. Yardım edersin, hastalanırsa
doktor getirirsin, ilaç verirsin şeysi yoksa vaziyeti müsait değilse, bakarsın
fakat daima içinde birisi ııhh, der. Daima hayır olmadı, der. Olmaz, bir türlü
olmaz. Neden? Kalbi tasarruf eden sen değilsin. Olmaz. Ölür cenazesini
kaldırırsın, götürürsün gidersin olmaz. Onun içün:
Kopunca bir teli bağlansa da düğümlü kalır.
Dokunma gönlüme şart-ı muhabbet öyle değil. Denmiş.
Onun içün, Hristiyaniyette, kilise dininde o ananede, kölelik fıtratın icabatındandır, derler. İnsana hor bakar. Bizde öyle değildir. İcabat-ı fıtriyedir der, köleye. Hakikatte bu müessesenin vücûdu yok ama tabi ilk bidâyetinde onu kaldıramazdı. On dört asır evvel dünyaya geçecek olursanız, dünyada yüz adam varsa bunun doksan tanesi köleydi. Onu kaldıramazsın, birdenbire. İslam, bizim mensup olduğumuz mânâ, bunu başka türlü kaldırmıştır. Şöyle bir dön, on dört asır evveline dön.
Yaa, bir defa arazi hakkı vermiyordu. Çirkin
nazariye ondan doğmuştur. Beş on tane kapitalindi dünyanın arazisi. İslam da
öyle değil azizim. Bayılırsın amma ne yapayım ki, nasıl anlatayım ben sana hepsini?
Bir ahlak mevzûunda neresine sığdırayım? Şimdi ama misalden iyi anlayacaksın.
Ne kadın hakkı var, ne bir şey var, bir tuhaf
bir şey dünya. Hatta 1870 tarihine kadar, Garb'da kocaya vardığı vakitte kadın,
malını tasarruf edemezdi. Bunu on dört asır evvel Beşeriyetin Fahr-i Ebedisi:
“Ne demek kadın malını tasarruf edemez! Kadın, hibe eder, resmen alır, resmen
satar.”
Hatta hatta, şimdiye kadar söylenmemiş bir
yer, onu da söyleyeyim. Mesela orada derler ki: “Efendim, boşanmayı erkeğin
eline vermiş.” Evet, kadın, çabuk infiâle[27]
kapılır, çabuk kırılır. Birdenbire seri’ül-irtikaldir, seri’ül-infialdir. Çabuk
kapar, çabuk yıkılır. Anlatabildik mi acaba? Hassası öyle, ne yapalım? Ama onun
içerisinde istisnalar var, istisna kaideye girmez. Cenâb-ı Haticeler gibi,
Sükeyneler gibi, Zeynepler gibi, Fatimeler gibi, Aişeler gibi, Sevdeler gibi…
Ne bileyim? Rabia-ı Adeviyeler gibi… Daha birçok isim sayarım. Ama azıcık
düşüneyim, yoruldum. Onlar ayrı. Satar alır.
İnsanlık haklarını O Zât-ı alî meydana
getirdi. Kilise getirmedi. Şart korsa, hani itiraz edenler vardır ya. “Efendim,
kadına hak vermemiş, talakı adamın eline bırakmış!” Bırakmış ama öyle şekilde bırakmamış ki! Mezmum
olduğu içün. Yani talakı bir mubah olaraktan koymamıştır. Allah’ın en kızdığı
şey. Kızıyor. Neyse onun ben şimdi size hikmetini felsefesini anlatacak
olursam çook konferans devam etmek ister. Yalnız bir yerini de söyleyeyim de.
Bir yeri vardır orasını insanlar bilmez.
Eğer nikâhta, hani senin tenkit ettiğin o
müessese, İslam’ın o müessesesini tenkit ettiğin vakitte, orada şeyler vardır.
“Kadın derse ben de istediğim vakitte tatbik edeceğim.” caizdir. Şartını
koymuşsa. Acaba anlatabiliyor muyum? Yaa, şart. Sonra Hanbeli mezhebinde
muhakkak hâkim boşayacak, der. Uuu, geniş bir iş bu. Diğer mezheplerde niçün
kocaya bırakmıştır? Orada incelikler vardır. Büyük incelikler. Neden? İşte
görüyoruz, boşanma davalarının yüzde ellisi herif zalim çıkıyor, sebep arıyor.
Evin içerisine bir adam koyacağım, diyor. Onu koyacağım, diyor. Fuhuş zina
ediyor karıyı boşayacağım, diyor. Çocuk, orospu çocuğu olur sonra. İstemez Allah
kimsenin yüzünün kızardığını. Anlatabiliyor muyum? Vicdanlarınızda kalır,
çocuğu cemiyet içerisinde lekelemezsiniz, der. Sen onun kadar mı düşünürsün, o
felsefeyi onun kadar mı bilirsin azizim. Allah, bu Allah! Ağlar adam içerisine
girerse.
Kilise dininde, bak Hazreti İsa’nın dini
demiyorum. Çünkü neden? Hazreti İsa’nın dini tahrif edilmiştir, dinin esası
Kur’an da kalmıştır. Öbür tarafı kilise dini, beşerin dini. Söylediği, bir
fıtrat der, fıtratın şekli öyle gelmiş, onun üzerinden. Onda insan hakkı yok.
Bizim mânâmızda böyle değildir. Bugünün kölesi, yarının sadrazamı olur.
Zeyd köle idi, Peygamber’in azatlısı idi. Baş
kumandan tayin etti, mahiyetinde ekabir-i [28]
eshâb vardı. Anlatabiliyor muyum acaba? Oğlu Üsame köleydi. On sekiz yaşındaydı.
Peygamber tayin etti, sonra Ebu Bekir teyit etti. Peygamber âlem-i Cemâle
teşrif etti. On sekiz yaşındaydı. Ömer gibi şeriatın zaptiye nazırı
mahiyetindeydi. Baş kumandan Üsame idi. Acaba anlatabiliyor muyum? Ebu Bekirler
Ömerler Usame’nin mahiyetine verilmişti. Böyle köle.
Mahmud-u Gaznevi’nin babası, şöhret-i afak-ı
cihan hükümdarın babası köleydi. Hindistan’da haddizatında o varlığı toplayan
Kutbettin, köleydi. Kaç tanesini sana sayayım? Görüyor musun İslam nasıl
zayıfın hakkını arıyor, icabında köleyi ne yapıyor ne ediyor?
Bilal... A’teke Ebu Bekir, Seyyidenâ Bilal,
diyor. Anlatabildim mi? A’teke Ebu Bekir, Seyyidena Bilal. Kim diyor bunu? Ömer.
Bu Ömer, kimseye ayağa kalkmaz filan, tuhaf adam o. Şeriatın zaptiye nazırı. Bin dört yüz şehir
fethetmiş. Her şehir bir eyalet, eyalet, bir tanesi haddizatında. Her şehir bir
hükümet gibi bir şey. Bin dört yüz şehir fethetmiş, bu lafla olur mu azizim? Öyle
olduğu hâlde: Bilal, diyor. Bilal Efendimiz, diyor. Tarif böyle: A’teke Ebu
Bekir, Seyyidenâ Bilal. Bilal Efendimizi, Ebu Bekir şey etti, azat etti.
Köle ama nasıl köle biliyor musun? Muaviye’nin babası Ebu
Süfyan geçiyormuş, Utbe şey de Ebu Süfyan mevzûu konuşulurken, bir yerde:
“Ahhh, demiş. Bu Ebu Süfyan, Ebu Süfyan. Hazreti Abbas
bunu kurtardı, bu bir beladır bu İslam’a ama, demiş. Ebu Süfyan.”
Ebu Bekir de oradan geçiyormuş. “Bilal, Kureyş’in büyükleri
hakkında dil uzatma! Olan olmuştur.”
Şöyle bir bakmış şeye, Ebu Bekir de onun efendisi, o azat
etmiş. Şöyle bir manidar bakmış.
Gelmiş, vakayı Cenâb-ı Peygamber’e hikâye etmiş. “Böyle,
böyle...”
“Eyvah, Ebu Bekir! Demiş, Bilal kırılmışsa vallahi yandın!”
Ebu Bekir’e diyor, bunu. “Bilal eğer kırılmışsa senin
teklifinden, vallahi yandın!”
Yani o eda da -o kadar diyor ki- o eda da: “Ben de sana
bir şey yapamam mânâsı var.” İşte o eda da.
“Git tatyib-i[29]
hatır et!”
Koşmuş, gelmiş, sarılmış, öpmüş. “Ah bana kırıldın mı?”
“Hayır” diyor. “Yine, teminat ver diyor. Bana teminat
ver.”
Anladın mı? Köle, sütlü kahverenginde rengi. Medeniyet âlemi diye taklit edilen yerlerde o renkte adamlarla sofrada oturmuyorlar. Sınıfında sırayla o renkteki insanı okutturtmuyor. İşte insan hakkı, senin ananende korumak şeysi vardır. Acaba anlatabildim mi? Canlı misalleriyle verdim sana. Sofrada oturmuyor kardeşim. Mektebinde, sırada oturtmuyor, yaa. Neden?
Hudâ her şeyi muhit. Bizim ananemizde Allah’sız zerre yok. Mesele, buraya gönül vermektedir. Bazı insanlar “Efendim ben Allah’ı arıyorum!” Ne arıyorsun Allah’ı? Allah kayıp mı!? Allah aranır mı!? Söz, ne kadar çirkin söz o. Allah kayıp mı, kayıp mı Allah!? İnsan arıyorum desene?
Âdem olmak istersen Âdem ara Âdem’i bul Âdem ile Âdem
ol.
Mesele insaniyette hâl olunacaktır.
[30] اِنّ۪ي جَاعِلٌ فِي الْاَرْضِ خَل۪يفَةًۜ. diyor. İnsanı yer üzerinde kendi yerime kaîm kıldım. Geçen sefer okumuştum size:
Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen.
İnsan, insan. Hoşça bak ama insan. Bir de herdüpâ[31]
vardır. İki ayağı üzerinde yürüyen herdüpâ değil, insan tarif ediyoruz. Tarif
ettik ya insanı, vakit kalmadı bugün tarif etmeye.
Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen.
Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen.
Kâinat bir vücûdsa , insan da o vücudun
gözüdür. Gözsüz vücûd ne işe yarar? İnsan olmanın çaresi. Olursa ne olur? Ruhu’l-ekvân
olur. Tarif edeceğim size. Kâinatın ruhu olur işte. Oradaki göz, ruh demektir.
Kâinatın ruhu olursa ne olur? Gönül âleminde seyran eder.
Çok eskiden okumuş olduğum bir şeyden şimdi sana okuyayım, ondan sonra konuşmayı keselim. Olmaz mı? Yoksa istemez. Neşesiz davrandınız. Bir daha sefere, haftaya. Öyle değil, olur mu öyle? İki kişiye, yapıyormuş gayesiyle, bir şey diyor. Sağ kalırsak haftaya devam ederiz.
[1] İsra Suresi 44. Ayet-i Kerime تُسَبِّحُ لَهُ السَّمٰوَاتُ السَّبْعُ وَالْاَرْضُ وَمَنْ
ف۪يهِنَّۜ وَاِنْ مِنْ شَيْءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ
بِحَمْدِه۪ وَلٰكِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْب۪يحَهُمْۜ اِنَّهُ كَانَ
حَل۪يمًا غَفُورًا
Meali:
Yedi gök, yer ve bunların içinde bulunanlar, Allah'ı tesbih ederler. O'nu hamd ile tesbih etmeyen hiçbir varlık yoktur. Fakat
siz, onların tesbihlerini iyi anlamazsınız. Şüphesiz O, halimdir çok
bağışlayandır.
[2]Buhari, Ezan 36, Zekat 16, Rikak 24, Hudüd
19; Müslim, Zekat 91. Ayrıca bk. Tirmizî, Zühd 53; Nesaî, Kudat 2
سبعة يُظِلُّهُمُ اللَّهُ فِى ظِلِّهِ يَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلاَّ ظِلُّهُ
الإِمَامُ الْعَادِلُ وَشَابٌّ نَشَأَ بِعِبَادَةِ اللَّهِ وَرَجُلٌ مُعَلَّقٌ
قَلْبُهُ فِى الْمَسَاجِدِ وَرَجُلاَنِ تَحَابَّا فِى اللَّهِ اجْتَمَعَا عَلَيْهِ
وَتَفَرَّقَا عَلَيْهِ
Hadis-i
Şerif’in devamı وَرَجُلٌ دَعَتْهُ امْرَأَةٌ ذَاتُ
مَنْصِبٍ وَجَمَالٍ فَقَالَ إِنِّى أَخَافُ اللَّهَ. وَرَجُلٌ تَصَدَّقَ
بِصَدَقَةٍ فَأَخْفَاهَا حَتَّى لاَ تَعْلَمَ يَمِينُهُ مَا تُنْفِقُ شِمَالُهُ
وَرَجُلٌ ذَكَرَ اللَّهَ خَالِيًا فَفَاضَتْ عَيْنَاهُ
Hadisi
şerif meali: Resûlullah (sallallâhü aleyhi ve sellem) buyurmuştur ki: Yedi
sınıf insan vardır ki yüce Allah onları, Ahiret’te kendi gölgesinde
gölgelendirip himayesine alır. Bunlar şunlardır:
1. Adil
yönetici. (Bunun içine aile reisi, işveren, öğretmen, başkan ve idareciler de
girer).
2.
Allah’a ibadet halinde büyüyen genç.
3. Kalbi
mescitlere bağlı kimse. (Beş vakit namazı camide kılanlar ve camilerdeki ilim,
irşat, imar ve temizlik gibi hizmetlerin peşinde koşanlar bu gruba girer).
4.
Birbirini Allah için seven iki kimse. (Bu sevgi, ölene kadar korunmalıdır).
5.
Kendisini günaha (zinaya) çağıran bir kadına, “Ben Allah’tan korkarım” diyen
kimse.
6.
Sadakasını gizli veren, öyle ki yaptığı iyiliği nefsine bile unutturan kimse.
7. Tek
başına Allah’ı zikredip ağlayan kimse.
[3] Rekz: Dikme, yere saplayıp sabit kılma.
[4] Nevâziş-Nüvâziş: (nevāhten – nevāzіden “okşamak”tan) Okşama, gönül alma, iltifat
etme
[5] Mabeyn: Ara. Aradaki şey. İki
şeyin arası
[6] Ankebut Suresi 20’nci Ayet-i Kerime قُلْ س۪يرُوا فِي الْاَرْضِ
فَانْظُرُوا كَيْفَ بَدَاَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللّٰهُ يُنْشِئُ النَّشْاَةَ
الْاٰخِرَةَۜ اِنَّ اللّٰهَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌۚ
Meali: De
ki: "Yeryüzünde gezip dolaşın da, Allah ilk
baştan nasıl yaratmış bakın. İşte Allah bundan sonra (aynı şekilde)
ahiret hayatını da yaratacaktır." Gerçekten Allah her şeye kadirdir.
[7] Şemseddin Efendi Kur’an-ı Kerimde geçen
birkaç kelimeyi zikrederek “Semaya bakmaz mısınız” mealindeki ayetleri işaret ediyor
diye yorumladık.
Kaf
Suresi 6.Ayet-i Kerime اَفَلَمْ يَنْظُرُٓوا اِلَى السَّمَٓاءِ فَوْقَهُمْ كَيْفَ
بَنَيْنَاهَا وَزَيَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِنْ فُرُوجٍ Meali:
Artık üstlerindeki göğe bakmazlar mı ki, onu
nasıl bina etmiş ve süslemişiz, onun hiç bir çatlağı yoktur.
Araf
Suresi 185.Ayet-i Kerime اَوَلَمْ يَنْظُرُوا ف۪ي
مَلَكُوتِ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَمَا خَلَقَ اللّٰهُ مِنْ شَيْءٍۙ
وَاَنْ عَسٰٓى اَنْ يَكُونَ قَدِ اقْتَرَبَ اَجَلُهُمْۚ فَبِاَيِّ حَد۪يثٍ
بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ
Meali:
Allah'ın göklerdeki ve yerdeki mülkiyet ve
tasarrufuna, Allah'ın yaratmış olduğu herhangi bir şeye ve ecellerinin
gerçekten yaklaşmış olması ihtimaline hiç bakmadılar
mı? Artık bu Kur'ân'dan sonra başka hangi söze inanacaklar.
[8] Lübb: İç. Öz. Her şeyin iyisi, hülâsası. Akıl, içli şeyin içi.
[9] Heyetşinas/Hey'et-şinâs: Sema ve ecramın ahvâline vâkıf olan. Astronomi
bilgini. Gökbilimci.
[10] Yasin Suresi 38. ayet-i Kerime Meali:وَالشَّمْسُ تَجْر۪ي لِمُسْتَقَرٍّ لَهَاۜ ذٰلِكَ تَقْد۪يرُ الْعَز۪يزِ الْعَل۪يمِۜ
Meali:
Güneş de bir delildir ki kendi yolunda akıp gidiyor. İşte
bu çok güçlü ve her şeyi bilen Allah'ın takdiridir.
[11] Teşahus: Deprenmek. Muhtelif
etmek, çeşitli yapmak.
[12]Hâli: Boş. Sahipsiz. Issız. İçinde bir şey olmama. Tenha.
[13] Akabe: (C.: Akabât) Bâdire. Sarp
ve çıkılması müşkül yokuş. Tehlikeli geçit. Dar ve iki tarafı pusu yeri olan
boğaz. Muhatara, tehlike.
[14] Raiyyet: Bir hükümdar idaresinde olanlar, birinin idaresine bağlı
olanlar. Devletin idâresindeki umum insanlar.
[15] Hateme: "Allah, sona
erdirsin." meâlinde bir dua.
[16] Devir: Dönüp
dolaşıp başlangıç noktasına gelme. Dönme, dolaşma, aktarma. İki şeyden her birinin varlığının
diğerine dayanması.
[17] İnnin: İktidarsız, güçsüz, âciz Cinsi münâsebete
muktedir olamayan, cinsi iktidarı olmayan. Kısır
[18] Hadis-i Şerif دَعُوا
الْحَبَشَةَ مَا وَدَعُوكُمْ، وَاترُكُوا التُّرْكَ مَا تَرَكُوكُمْ Meali: Ebu Sekine (ki Muharrerlerden bir kimsedir)
Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’ın bir sahabesinden naklen anlatıyor:
“Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) buyurdular ki: “Sizi bıraktıkları
müddetçe siz de Habeşileri bırakın. Sizi terk ettikleri müddetçe Türkleri
terkedin.”
Kaynak:
Ebu Davud, Melahim 8, (4302)
[19] Salib: (C.: Sulub-Salbân) Haç.
[20] Tekaddüm: Geçmiş bulunma.Öne geçme. İlerleme. Birine gelmesi muhtemel bir
zararın def'i için evvelceden iş'ar ve tenbih eylemek. Fık: Mürur-u zaman olmak.
Zamanı geçmiş bulunmak.
[21] Tefaddul: Ziletlilik iddiasında
bulunmak. Üstünlük taslamak. Bir kimseyi inâyet, ihsan ve kerem ile memnun
etmek.
[22] Temyiz: Bir şeyi diğerinden
seçip tarif etmek, ayırmak. Seçmek. İyiyi kötüden ayırmak.
[23] Hadid Suresi 11. Ayet-i Kerime: مَنْ ذَا الَّذ۪ي يُقْرِضُ
اللّٰهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُٓ اَجْرٌ كَر۪يمٌۚ
Meali:
Kimdir o, Allah'a güzel bir borç verecek olan
ki, Allah da onun verdiğini kat kat artırsın ve onun için şerefli bir mükâfat
da versin.
[24] Mukannen: (Kanun. dan) Muntazam.
Tertibli. Kanun ile vâcib ve mukarrer olan. Zaman ve miktarı hiç şaşmayan.
Tertibe dahil olarak kararlaşmış olan.
[25] Tahdid: Hudutlandırmak.
Sınırlamak. Sınırı belli etmek. Tarif etmek. Bir şeyi kasdetmek. Keskin etmek.
Bilemek.
[26] Talak suresi 3.Ayet-i Kerime وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا
يَحْتَسِبُۜ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللّٰهِ فَهُوَ حَسْبُهُۜ اِنَّ
اللّٰهَ بَالِغُ اَمْرِه۪ۜ قَدْ جَعَلَ اللّٰهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا
Meali: Ve
onu ummadığı yerden rızıklandırır. Kim Allah'a güvenirse O, ona yeter. Allah,
emrini yerine getirendir. Allah her şey için bir ölçü koymuştur.
[27] İnfial: Gücenme. Darılma. Can
sıkılma. Teessür. Hareketlenme. Harici bir sebeb ve te'sirle hâsıl olan hâl,
te'sir ve hareket. Harici te'sire kabil olmak. Ruhun kabul ettiği tahavvülât.
[28] Ekabir: Önde gidenler
[29] Tatyîb-i Hâtır: Gönlünü hoş
etme, gönlünü alma.
[30] Bakara Suresi 30. ayet-i Kerime وَاِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلٰٓئِكَةِ اِنّ۪ي جَاعِلٌ فِي الْاَرْضِ خَل۪يفَةًۜ قَالُٓوا اَتَجْعَلُ
ف۪يهَا مَنْ يُفْسِدُ ف۪يهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَٓاءَۚ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ
بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَۜ قَالَ اِنّ۪ٓي اَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ
Meali:
Bir zamanlar Rabb'in meleklere: "Ben
yeryüzünde bir halife yaratacağım" demişti. (Melekler): "A!..
Orada bozgunculuk yapacak ve kan dökecek birisini mi yaratacaksın? Oysa biz
seni överek tesbih ediyor ve seni takdis ediyoruz" dediler. (Rabb'in):
"Ben sizin bilmediklerinizi bilirim." dedi.
[31] Herdüpâ: İki Ayaklı. İki
ayağından başka bir şeyi insana benzemeyen mânâsında. (Kürtçeden Türkçe'ye
geçmiş.) (Fuat Durgun)
[i] Leyla vü Mecnun / Fuzuli
Bu arsada her eser ki
gördüm.
Sensen dedüm ol eser
yögürdüm
Çün verdi hayâl ana ham
ü pîç
Men münfa‘il oldum ol
eser hîç
Men akldan isterem delâlet
Aklum mana gösterür
dalâlet
Tahkîk yolında akl
n’etsün
A‘mâ vü garîb handa
getsün
Tevfîk edesen meğer
refîkum
Tâ sehl ola şiddet-i
tarîkum
Gör hırsumı istegünce
ver kâm
Senden ikbâl ü menden
ikdâm
îlmünde ıyândur
i‘tikâdum
Sensen senden hemîn
murâdum
Dünyâ nedür ü
ta‘allukâtı
Endîşe-i mevtdür hayâtı
Ammâ demezem yamandur ol
hem
Ser-menzil-i imtihândur
ol hem
Bi’llâh ki bu dil-fîrîb
menzil
Eyle mana verdi râhat-i
dil
Kim eski makâmumı
unutdum
Sandum vatanum makâm
dutdum
Müşkil gelür imdi terkin
etmek
Bir özge makâma dahi
getmek
[ii] Yine zevrak-ı derûnum kırılıp kenâre düştü
Dayanır mı şîşedir bu
reh-i seng-sâre düştü
O zamân ki bezm-i cânda
bölüşüldü kâle-i kâm
Bize hisse-i mahabbet
dil-i pâre pâre düştü
Gehî zîr-i serde desti
geh ayağı koltuğunda
Düşe kalka haste-i gam
der-i lûtf-ı yâre düştü
Erişip bahâra bülbül
yenilendi sohbet-i gül
Yine nevbet-i tahammül
dil-i bî-karâre düştü
Meh-i burc-ı ârızında
gönül oldu hâle mâ`il
Bana kendi tâli`imden bu
siyeh sitâre düştü
Süzülüp o çeşm-i âhû
dedi zevk-i vasla yâ hû
Bu değildi niyyetim bu
yolum intizâre düştü
Reh-i Mevlevîde Gâlib bu
sıfatla kaldı hayrân
Kimi terk-i nâm u şâne
kimi it`ibare düştü
Şeyh Galib
Hadis-i Şerif; El-kâsibu
habibullah. (Başkasına yük olmamak için çalışıp çabalayan, kendi eliyle kazandığını
yiyen kişi Allah’ın muhabbetine mazhardır.)
Hattat Sâmî’nin Sultan Abdülhamid devri tamirinden sonra Kapalıçarşı’nın fesçiler kapısının üzerine yazdığı nefis talik kitabesi, bu Hadis-i Şerif’e nazarı dikkatleri celb etmektedir.
0 yorum:
Yorum Gönder