095. Kaset

 095 (132) 76 dk. (31.12.1961)

… Sualler sorar. Oluşunu hayretle karşılar. Hilkatine nazar eder. Hilkatine nazar edince, etrafa doğru açılır. Kendisindeki varlığın kendisinin mi yaptığı, bu varlığın nereden geldiğini, acaba kendisinin kim olduğunu, hakiki hüviyet yalnız nüfus kağıdı olmayıp da bir başka bir hüviyet nedir, diye araştırma sırrı başlar. Anlatabildim mi?

Elli altmış kiloluk kan ve kemik torbasına taalluk etmiş olan… Evet, fakat vicdan-ı kibriyası mânâ-i ihtivası, bilhassa havâtırdan[1] hâlî[2] kalmayan gönül âlemi, bunlar nedir, diye düşünceler başlar. Acaba ben kimim, der. Benim gelmemde gitmemde bir ihtiyârım var mı, der. Öyle ya, yirmi yaşına gelmiş, yirmi beş sene evvelki hâlinden haberi yok. Yarın da ne olacağından, ondan da haberi yok. “Benim var!” O bildiğin az şeylerdir. Sende bir hazâne var, ya.

İnsan çok kıymetli bir şey. Bilse kendisini. Düşünüyorum, bu düşünmenin ne olduğunu bilmiyorum. Konuşuyorum, bu konuşmanın ne olduğunu bilmiyorum. İşitiyorum, bu işitmenin ne olduğunu bilmiyorum. Görüyorum ama görünenin hakikatini de anlamıyorum. Başlar böyle bocalamaya. Nihayet ezelle ebed gözünün önüne dikilir. Ne olur dikilince?

Canım, çok üzerinde durup titrediğin bu mazâhir bu sahne gecedir, bunun bir gündüzü olacak, der. O gündüz ne vakit başlar? İnsana Kudret tarafından “Artık bu hayat paydos!” dendiği dakika başlar. Bilmem anlatabildim mi? Bizim bu sahnede yaşayışımız böyle birbirimizi sevmeyişimiz, işte senindi benimdi nâmütenâhi gürültü, gönül kırmalar, nâdân davranmalar, sahte benlikler, bunların hepsi, karanlıktan ileri gelir.

Gündüz ne vakit olur? Gündüz, insan bu ten kafesinden kurtulduğu vakit olur. Bilmem anlatabildim mi? Anlatması bunun kolay da tatbikatı zor. Gelişimde gidişimde ihtiyârım yok. Benim “benim” diyecek elimde bir kârım yok. Binaenaleyh bir maşuk var, der. Hiçbir âşık yoktur ki, maşuku ondan bîhaber olsun, der. İşte o vakit aşk başlar. Anlatabildim mi? Ahlaktaki aşkın tarifi bu.

O bir de örfün tarifi, o ayrı iş. Onu herkes bilir bilmez. Fakat ahlakta olan aşk, o kendi aslını aramaktan doğan, zevktir. Kendi hakikatini aramaktaki heyecanın, varlığın adına, aşk derler. Ve insan da bu âleme bir tek şey içün gelmiştir, kendini bulmak içün. Bugünkü söyleyeceğim sözün özü bu.

Niye geldin bu âleme, bu sahne-i şuhûda? Cemâl ile Celâl ile karışık. Bir tarafı böyle bir tarafı şöyle, zahirde bal gibi tatlı fakat içi karmakarışık. Bir sahne işte görüyorsun; anne baba bilmem kardeş, şu bu filan, netice itibariyle bir gün hepsi bir tarafa gel bu tarafa. Bundan gaye nedir? Kendini bulmak. Kim ki kendisini bulmuş gitmiştir; en mesut en bahtiyar, en hür, hakiki hürriyetine sahip olaraktan yaşamış, böyle geçmiş gitmiştir. Ahlak, adama o saadeti verir.

Ahlak, insanı makam-ı nefisten kurtarıp, makam-ı kalbe is'âd[3] eden şeye derler. Bu yeni bir tarif, bunu belleyelim. Ahlak insanı nefis hâlinden, nefis makamından, kurtarıp da kalp makamına çıkaran şeyin adına ahlak denir. Anlatabildik mi acaba? E ne olur öyle olmazsa? O olmazsa insan, insan olmaz olacağı bu...

İnsan, nefis hâlinden kendisini kurtarmadıkça henüz makam-ı insaniyete kadem basamamıştır. Yazık günah değil mi? Kudret bize bir ayrı imtiyaz vermiş. Mesela ne gibi imtiyaz vermiş? Yer gök bütün varlık senin emrine müsahhar kılınmıştır. Kudret Fatır, o tecelli ile insanda tecelli etmeseydi, beşer bugün bu görünen göz kamaştırıcı varlığı gösterebilir miydi? “Kuvveti var gösterir?” Yook! Öküz benden çok kuvvetli. İş kuvvette değil ki! Öyle değil mi, öküz senden çok kuvvetli değil mi? Demek ki iş kuvvette değil, kuvveti tasarrufta. O tasarrufu, Kudret sana vermiş. Yoksa öküz benden de kuvvetli, senden de kuvvetli.

Azizim, hakiki insan, mescûd-u amme-i melekûttur. Yani ne demek bu? Hakk’ın isimlerine hizmet eden mahlûk, hazreti insana boyun keser. Bu kadar kıymeti var insanın. Kudret’in Fatır’ın, isimlerinin, hizmetçisi olan varlık, insan karşısında boyun keser. Öyle emir almış. Ee bu kadar geniş sıfatlarla mücehhez olarak gelen bir adam, şurada elli altmış senelik hayatı sûrîsinde bu sıfatları ben istemiyorum diye, Kudrete bir alenen istidâ[4] verip, ondan istifa ederek makam-ı hayvaniyette göçüp gitmesi doğru bir şey olur mu? Elbette olmaz. İşte bunları anlatan şeyin adına ahlak denir.

Onun içün insan iki kısma ayrılır. Bir yönü, Kudret tarafından “Seni kendi zâtım için halk ettim.” unvanı ile mu’anven[5] o ismi almış, o şöhreti almış. Ki o mahbûb-u berzâh-ı ehâdiyettir. Kudret’in sevgilisidir. Bir kısmı da canavarları utandırtacak kadar aşağı.  O da mağdûb-u[6] sırrı samediyettir.  Yani Kudret’in gadabına kendisini siper etmiş, o şekilde sayılı nefesini tüketmiş. Nihayet âdem-i külli ile mâdûm[7] olmuş, mahrum olaraktan göçüp gitmiştir. Hâlbuki hepimiz biliyoruz ki orta yerde bir şey yok. Bülbülle gülün konuşmasında neticede eser kalmıyor. Bülbülle gülün konuşmasında neticede eser kalmazsa, hakikate sahip olmayarak gelip giden kimseden ne iş kalabilir ne eser kalabilir? Öyle değil mi?

Hakiki insan, yalnız topraktan ibaret bir cisim değildir. Tertemiz bir ruhtur. Bunu kirletmeden gitmenin yollarını gösteren şeyin adına, ahlak derler. O vakit ruhu pak olur ve neticede bütün eflâk[8] kendisine hadim olur. Onun içün ahlakta ilk şart; birbirinizi sevin, yabancı değilsiniz, der. Sevin birbirinizi, der. Birbirinizi sevin, der. Arştan daha geniş, daha vâsi, kürsîden daha büyük, melekûttan daha müzeyyen, cennetten daha hoş, bir hazâne var. İyi dinlemiyorsunuz galiba. Bir daha söyleyeyim.

Arştan daha vâsi,  kürsîden daha geniş, melekûttan daha müzeyyen daha süslü, cennetten daha hoş, bir hazâne var. Onun arzı yani yeryüzü, o hazânenin sahası, gönlünü Hak ve hakikate bağlamak. Seması marifet, güneşi şevk, kameri muhabbet. Şimdi yokla kendini, bunlar var mı yok mu? Eğer bunlar varsa yerinde durma, zıpla. Bunlar yoksa kendi kendine “Eyvaaah!” de. Kaç yaşındaysan seneleri hesap et. Hepsini yak. Gittik, de gürültüye gittik, de.

Yıldızı havâtır-ı hasene, şihâb-ı[9] akıl. Kaç şeyi meçhulden maluma doğru götürebildin?  Hissin galatlarını nerelerde tashih edebildin? Hiçbir şey yok mu yine düşün. Yağmurları nehir. Yanlış söyledim. Yağmurları rahmet, o hazânenin yağmurları. Bak bakalım sende öyle bir, senin semana böyle bir yağmur yağdı mı? Var mı, merhamet aktı mı? 

Hayatında ne gibi şeyler yapabildin merhamete taalluk eden? İvazsız garazsız. Mevcûdât üzerinde kendine ait olana karşı hususi bir merhamet, ondan haricine karşı daha bir parça öyle değil. Umumi bir vaziyette.

Öyle,  der. En büyük Ahlakçı öyle der. Hubb-u gayra amir. Evvela canan sonra can. Ağaçları taat o hazânenin. Zordur değil mi ya? Tabi zor. 

Mesela insanlar bilerek mi söylerler, bilmeyerek mi? Namusum üzerine söz veriyorum, derler. “Ahd ediyorum. Namusumla söz veriyorum.” Gayet büyük bir şeydir. Büyük bir yemin. Öyle mi? Evet. Sıfatı var onun. Nedir? Hayâ. O sıfat kimde var, onda sabır var. Sabır oldu mu; hased gitti, buğz gitti, riya gitti, adâvet gitti, gadap gitti, tertemiz oldu. Anlatamıyor muyum acaba?

Bak bir tek kelime geldi ama ne kadar geniş mânâsı var? Evet, onu kullanırız ekseriyetle. İşte, namusum üzerine söz veriyorum. Bilerekse şuurluysa, çok muazzam titrenecek bir mevzû. Üzerine titreyeceksin. Onun bir sıfatı var, o nedir? Hayâ. O sıfat kimde var, o sabr-ı mücessemdir[10]. Hayâ adamı sabra götürür çünkü. Utanan adam sabırlı adamdır. Anlatamıyor muyum? Bir adam utanması var mı, onun sabrı çok. O oldu mu hepsi gider, bütün kötülükler kökünden kalkar gider.  Ne olur kalkınca? İşte hazâneye sahip olur.

O hazânenin dört duvarı var. Tevekkül, tefviz,[11] sabır, rıza. İnsan içün de lazım olan bu. Tevekkül dendiği vakitte ahlakın tarif ettiği tevekkül, miskinlik tembellik mânâsına değil. Kudret bütün sıfatlarını vermiştir sana, o sıfatların tecellisi ile hâllenirsin. Aklı vermiş yerinde kullanırsın, güzel. Fikri vermiş, düşünecek şeyi düşünürsün. Gözü vermiş, görülecek şeyi görürsün. Kulağı vermiş, işitilecek şeyi işitirsin.

Hulâsa bütün yapılacak ne varsa sende verilmiş ariyet, bunları yerli yerine kullandıktan sonra senin takatinin yetmeyeceği şey gelir. Aklı kullandın, gözü kullandın, hepsini kullandın, fakat hadise meydana çıkacak. Orada senin kudretin taalluk etmez. O vakit boynunu bükersin, bakalım Kudret; ben bunları kullandım, benim kullanmamın karşısını nasıl çıkaracak. İşte onun adına tevekkül derler. Anlatabildim mi? Miskin oturmak mânâsına değil.

Tecelli ettikten sonra benliğini üzerinden atarsın. “Bunu ben yaptım. Bunu ben yarattım!” diye, diye, diye, diye, diye nihayet zalim olursun. Ama ne yaparsın? Tefviz edersin. Kudret bana bunları verdi, ben O’nun sıfatları ile bunu meydana getirdim. Hüküm O'nundur, dedin boynunu büktün mü, bir kapı daha açılır. “Bu Benim malımı iyi işletiyor, der Kudret. Al bir daha, al bir daha...” Açılır, açılır. Dünyada da mânâda da yed-i tûlâya[12] sahip olursun.

Ama “ben yaptım” dedin mi? Yap bakalım der, musluğu sıkar. Bocalar durursun. Sahte benliğinde dön. Gözü kapalı bir vaziyette dönersin ki, bostan dolabındaki hayvana benzer. Gözü bağlıdır, boyuna bir saat iki saat yürüyor yol katediyorum, zanneder. Hayır! Aç gözünü, olduğu yerde dönüyor. İnsan da elli atmış sene hep olduğu yerde döner döner giderse mahvolur gider.

O dört duvarın, beş de kapısı vardır ahlakın tarifinde.

Birinci kapı ilim kapısı. İkinci kapı hilm kapısı. Âlim adam halim olur. Bilen adam, bilen. Okuyan başka bilen başka. Biz ters mânâya deriz. Okudu mu bir adam âlim dersin. Okumak başka, bilmek başka kardeşim. Hakiki bilen, yanlış histen kurtulan adamdır. Ona derler. Elli hayvan yükü kitap okumuş fakat o insanlığa ait bir hizmeti yok, bir şeyi yok orta yerde. Ne faydası var onun. Kendine de yok, başkasına da yok. 

Zevki, irfan iledir insanın. Farkı yok cahil ile hayvanın. [i]

Buradaki cahil okumayan mânâsına değil. Doğru histen mahrum olan kimse. Bir adamın hissi doğru değil mi; kalbinde rikkati yok, gönlünde safâsı yok, hiiiç gelişteki gidişteki gayeyi duymamış, onun hayvandan farkı yok, der. Zevki, irfan iledir insanın. Belle bu cümleyi.

Zevki, irfan iledir insanın. Farkı yok cahil ile hayvanın.
Arifi Hakk’ın olur kalbi selim. Gönlü mirat-ı nazargâhı Alîm. 

Öyle bir gönüle sahip ol ki, öyle bir kalbe malik ol ki, Allah kendisini orada seyretsin. Ya insanın kıymeti bu işte. Hakiki insanda Kudret kendisini temâşa edermiş. Onun içün sakın kendini böyle ufacıcık bir şey zannetme.

Arifin gönlü dahi âlem olur. Marifet nuru ile mahrem olur. Mahrem.

Sana bir sır söyleyeceğim ama söyleme. Bütün şekâvetini anlattın, aman gönlüne sokma! Anlatırken dahi kaç! Yaa? Bana öyle bir şey söyle ki, maşuktan haber var mı, marifettir o. Marifet nuru ile mahrem olur. Öyle diyor, ahlakçı öyle diyor.

Kudret’in insan üzerinde meknûz[13] olan isimlerinden hangisi galip gelirse, encâmı[14]  onunla hâllenir. Onun içün celâlden cemâle doğru kaç! Hangi isim galip gelirse encâmı öyle. Mesela misal vereyim. Haset sıfatı ile muttasıf[15] yaşıyor bir adam, o ne acayip adamdır. İsterse nâmütenâhi serveti olsun, fakiir çok acınacak hâlde. Hasid mi huyunda hasedcilik var mı, ona acı. O daima azap içerisindedir. İkinci hayatda da kurt suretinde tecelli eder, diyor. O sıfatı alır.

Durup dururken herkesi kırar, gadub bir adam o sıfata mazhar olmuş. Muhakkak ebediyet âleminde, Kudret: “Elime alırken köpek suretinde getiririm, diyor. Kelp suretinde çıkar karşıma. İnsan suretiyle almam onu!” Vardır bazen öyle insanlar, öff! Haşlar insanı. O kendisince onu bir şey zanneder. Dışarıda güler gezer, evine gelir, gadub suratlı durur. Niye çoluğunu çocuğunu alıp da güler yüz göstermezsin? Nedir o? “Yoo! Ben şimdi sinirliyim.” Yarın Huzur-u Hak’da köpeksin. Öyle haber vermiş.

Evet, sinirliyim minirliyim, tanımaz Kudret. Dırıltı, der. İnsan olacaksın da o sinirleri basacan. Onların ilaçları var. Evet, öyle ilaçları vardır ki onların. Onların, ahlak eczanesinde Kudret tarafından yapılmış vitaminleri var. Bol bol al. Tedavi et kendini. Çünkü bütün cemiyetlerde tekâmül aileye bağlı. 

Bir milletin tekâmülü, bir cemiyetin tekâmülü, bir vatanın haddizatında safâsı saadeti, aile teşkilatına bağlı. Huysuz adamın çocuğu ahlaksız olur, diyor. Bilmem fen ne der? Fende der ya bir vakit bir yerde gördüm mü anlattılar mı bir şey? Bir adam bir şeyin ihtirâ’ında yahut bir şeyin keşfinde veyahut keşfolmuş bir şeyin mütalaasında, bir hata ediyor. Nihayet ruhiyat mütehassısları: “Sen evinden çıkarken bu işe gelirken, huzurlu çıkarak gelmemişsin.” O bizim bilmediğimiz insan, bir sırr-ı muamma. Anlatabiliyorum değil mi? Sonra değmez bunlar. Uzun boylu şeylere değmez.

Beşeriyetin Fahr-i Ebedisine sordular. İnsanların saadeti evvela kendi aile teşkilatındaki saadete bağlıdır. Kudret, buna bakacak. Baktıktan sonra kapıyı açacak. Lazım gelen neyse onu verecek. Başka türlü olmaz.

Hulâsa Likâullah[16]  devletine nail olmak arzusunda isen; eğer yalnız şurada elli altmış sene yaşadıktan sonra gitmek değil de ben yahu bir insan olarak geldim. Böyle altmış seneylen, seksen seneylen, yüz seneylen, benim defterim kapansın, ben hiç olayım, ben buna taraftar değilim. Bu ara yerde bir hayvan bile buna razı değildir. Ben ebediyet âleminde bir kâm alacağım ve maşukumla baş başa kalacağım, zevki ile yaşıyorsan evvela sıfat-ı mezmumenin gitmesi neye bağlıysa, onun ilaçlarını bul, onları gider. Hepsi bir günde gitmez. Hah, bazı insan giderebilir ama umum içün konuşulduğu vakitte, bunlar yavaş yavaş, yavaş yavaş hesap edersin.

Muhasebe-i nefis her insan içün elzemdir. Şöyle, nasıl maaşı aldığın vakitte, ayın sonlarına doğru cüzdanı sayıyorsun. Bu kadar kalmış filan, şöyle düşünüyorsun. Şu dursun şu daha elzem. Plan yapıyorsun, kendi kendine konuşuyorsun. Konuşmaz mısın kendi kendine? O bol gelirli de konuşur, dar gelirli de konuşur. Bol gelirli konuşmaz mı? Ooo daha çok fena. Off,  onun ki bela! Ooo çok o. Hâlledeceğim, der. O bela olur. Onun ki muazzam, derdi büyük. Bununla beraber, bol olması dar olmasından hayırlı.

Emir de öyle. Bol olması dar olmasından hayırlı. Emir öyle. İyi adama, temiz adama kalbi güzel adama. Öyle demiş, Beşeriyetin Fahr-i Ebedisi: “Kalbi güzel adama gönlü saf olan kimseye, servet ne kadar yakışıyor.”  Bed adama amaan, ona da fena. Can yakar. Huyu kötü zalim, ruhen habis, onların rûh-u insanî yok ya.  

Asıl bir rûh-u menfûh vardır. O her an tecelli eder, eğer ezel de almamışsan, almaya gayret et, der. Anlatabildim mi güzelim! Bir defa daha söyledim zannedersem bunu. İkinci söyleyişimdir bu. Hatırımda kaldığına göre. Hani bazısı der ki: “Ne yapalım ezel âleminde böyle taksim edilmiş. Benim hissem yoksa...” Yook! Onun içün diyor ki, Beşeriyetin Fahr-i Ebedisi: Rûh-u menfûh ile tekrim edilmediğinin farkındaysan, o ruh her an tecelli etmektedir. Aman onu kapmaya bak, der.

Sonra ahlak insanı hakîm kılar. Hakîm kime denir? Herkes kullanır bu tabiri. Ahlak, insanı hakîm kılar. Bildiğini yaptığını, -bildiğini, yaptığını- vicdanlara, akıllara, gönüllere, kabul ettiren şahsın adına hakîm insan denir. Anlatabildim mi acaba? Bildiğini ve yaptığını ikisi beraber olacak. Aklıselim kabul edecek. Vicdan, bayılacak. Bütün fiillerinde isabet olacak. O kimseye hakîm denir. İşte ahlak o kimseyi hususi meziyetleriyle ayırttırır, diğer insanların içerisinden. Mahbûbu’l-kulûb olur, mürebbi-i ukûl olur. Akıllara terbiye verir, kalplere kendisini kabul ettirir.

Bunlar hepimiz içün yapılması mümkün olan ve bunları yapmak içün geldiğimiz aşikâr olan mevzûlardır. Fakat ne yapalım ki insanlar, mânâdan uzaklaşıp yalnız maddenin kesâfetinde kaldıkları vakit, hissi bir kuvvet kelimesini öğrenmişler: “Kuvvet kuvvet kuvvet!” Yalnız kuvvetle iş olmaz. Olmaz.

Mâdâmı ki ölümü öldüremiyoruz, kabrin kapısını kapayamıyoruz, beşerden aczi gideremiyoruz ve neticede ne olursak olsun, her birimiz bir yere teslim oluyoruz. O hâlde birbirimizi tanıyalım. Hilkatte beraber hakikatte birader olduğumuzu anlayalım. Öyle değil mi? Dün yoktuk bugün var olduk. Yarın gene bu hüviyetin şekli değişecek. Biz bunu hep görürüz. Fakat nedense çabuk unuturuz değil mi? Nerede babamız? Deden, dedenin babası? Yok!

Eski konuşmalarımda söylediğim gibi: İnsan içün en büyük ders, insanı ikaza en büyük varlık, uykudur. Büyük Kitap onu uzun boylu bahsetmiştir. Uyku, uyku.  O hâli hiçbir ilim adamı, uykunun ne olduğunu hiçbir fen adamı, filan tarif edemez. Anlatamaz. Neden? İşte uyku hakkında konferanslar filan. Onun dışını kabuğunu söylüyor, onun hakikatini bilmez. Kimse bilmez, Kudret bildirmemiş. Bildirmemiş. Bak neden bilmez? O hâl geldiği vakit insana, insanın elinde nesi varsa alırlar. Karısını alır, kocasını alır, rütbesini alır, masasını alır, kasasını alır. Uyudun mu evladını da alır, babasını alır, hepsini alır. İlmini şuurunu cehlini, benim cehlimi, senin ilmini, ötekinin servetini berikinin rütbesini hepsini alır. Zalimle mazlumu bir kılar, hâkimle mahkûmu bir kılar. Zalim bir kenarda sızar, mazlum bir tarafta büzülür. Müsâvi oldu, uyuyunca. Bir şey yok. Tasarruf kalktı elinden.

Ne kadar ders kaçırıyor Kudret. Ne büyük merhamet. İnsan ne kadar kendisine gelmesi lazım gelir. Kaç yaşındasın? Altmış. Bunun otuz senesi geçti uykuyla, kendine tasarruf edemeden. Pek az canım ömr-ü beşer pek az. Ot gibi solup gidiyor adam. Onun içün şairin dediği gibi: Bir temâşâ-i film uğruna makhûr[17] olma. 

Bütün varlığımızı alır. Bahr-i umman-ı ehâdiyete atar. Fakat öyle bir alıştır ki, şaşırma yok. Ne benimkini seninkinden ne seninkini benimkinden, hiçbirisini karıştırmaz. Dur bulalım karışmış, alta gitti yahut kaybolmuş filan, yok. Hemen yine yakaza hâli gelir, uyanma hâli.

Havasını aldığı içün uykunun ne olduğunu bilmiyorsun. Hissini alıyor, o alındığından dolayı sen uykunun ne olduğunun farkında değilsin. Yalnız tatlı başlangıcını bilirsin, içine girdikten sonra yoksun. Öyle bir tatlı, tatlı, tatlı, tatlı o başlarken o kadarına kadar, hüüüp âlem-i misale geçti mi bir şey yok. Verir mi ya? 

O, öyle bir şeydir ki hiçbir sırrı vermez. Meğerki çok mahrem-i esrarı olasın. O da o vakit, orada kalır o. Hisse taalluk edemeyince nasıl anlatayım? Verir, yakaza hâli gelir. Buyurun der, işte rütbeniz, evlâdınız, işiniz, masanız, kasanız. Fakat sırrını da insanın şöyle bir, hafif latifeli bir tembih vardır. Görüyorsun ya benim diye mağrur olduğun her şeyini senin aldık değil mi? Kendi kendine, şunlar benim bunlar benim, şunun sahibi ben bunun sahibi ben diyerekten, beşeriyet hâlidir o.  Bir gaflettir herkeste vardır. Fakat Kudret tarafından eğer büyük büyük daha böyle, taaddiye varmamışsa, o kadar uzun boylu suç teşkil etmez amma Kudret’in hoşuna gitmez.

“Niye beni unutuyor, der. Neden benim diyor yahu! O benim dese işte, seni kullanıyorum Ben. Şunu Bana izâfe et de senin hesabına onları Ben işleteyim. Sen kendim işletirim dersen, iflas edersin. Sana verdiğim varlığı bırak Bana da Ben işleteyim de daha fazlalaş.” Bir şey anlatabiliyor muyum? Yaa, şöyle latife hâlinde: “Senin değilmiş, der. Seninse muhafaza edeydin. Şunu Ben senden alıyorum. Bir gün alıp da vermezsem ne yapabilirsin?”

Onun içün Hakikate agâh olan insan, kendinden geçer. Verir Kudret’e. Bir şey okuyayım daha güzel ol. Bir bülbülü... 

Bir bülbül-i aşkım ki gülü hârı da bilmem.

Ben öyle bir aşk bülbülüyüm ki, ne gülü bilirim ne onun dikenini bilirim. Hayatta hiçbir şeyden incinme her şeyi hoş gör. Bu bahis çok uzun sürer, ben buraya nereden girdim? Yaa, bunun anlatması zor. Bir defa da girdik. Çıkarım, burası kalsın. Bu çünkü çok zormuş. Kendi hesabına hoş gör, Hak ve hakikat namına çirkinliği gene çirkinlik olarak gör. Kendi nefsinle değil. Anlatabildim mi şimdi?

Hükümler vardır, Kudret’in va’z ettiği o hükümler. Onlara tecavüz edilmez. Kendi hesabına çirkin görürsen, Kudret seni o çirkinliğe müptela etmeden öldürmez. Bir emir böyledir. “Bir insan bir şeyi hakaretle ta’yib[18] etse, Ben o fiili o adama irtikâp ettirtmeden hayata nihayet etmem.” diyor Allah. İlle kendi de işleyecek. Ama kendi ara yerden çıkar da Kudret hesabına olacak olursa, o vakit bir şey yok. Oraya mahsur yok.

Ahlak da, ahlakı ikiye ayırdık ya; bir vazifeden doğan ahlak dedik, bir de aşktan doğan ahlak dedik. Burada aşkı anlattık, romanda okunan aşk olmadığını. Asûde kaldığı vakitte... Topluyorum şimdi konuşmayı, keseceğim. Hulâsa çıkarıyorum. Ahlak iki dedim; biri vazifeden doğan ahlak, biri aşktan doğan ahlak. Aşkı tarif eyledik. Dedik ki; buradaki aşk, romanda okunan aşk değil.

İnsan zahiri ile batını… İnsan öyle birkaç kısım mı? Ne birkaç kısım, sayıya mı girer? Sayıya girer mi zannedersin. Acayip, elbette ya! Beni dinlersin bir vücûdun var. Dinlerken konuşursun,  diğer bir vücûdun var. Bir yere gidersin, diğer bir vücûdun var. Gelirsin,  diğer bir vücûdun… Hepsini Kudret, sende bol bol vermiş. Nâmütenâhi vücûda malik. Her devletin sınırı vardır, her sahanın sınırı vardır. Hazreti insanın sınırı yoktur.

Hudutsuz düvel olmaz fakat senin aslın hududa sığmıyor asla, bu devlet öyle değil, demiş

Sen kendini öyle elli altmış kiloluk kan ve kemik torbasından ibaret zannedersen çok zavallısın. Çok bîçâre. İnsan öyle değil ki, elli altmış kiloluk kan ve kemik torbasından ibaret mi? Asûde kaldığı vakit, mânâ-i enfüsisi ile zahiri tamamen anlaştı mı kendi kendisine sualler soracak, dedim. “Kimim? Nereden geldim? Ne olacağım?  Nereye götürüleceğim?”

Otuz yaşında. Otuz bir sene evveli, zâtı-ı alîniz kendinizi bilir miydiniz? Otuz beş sene evveli sizin hüviyetiniz bir defterde kayıtlı mıydı? Bu sahne-i şuhûd da tanıyan filan var mıydı? Eee, bu benlik nedir? Dün vücûdu yok, bugün bulmuş, yarın gine tahakkuk edeceği şekiller değişecek. Gel sen bunu sahib-i aslisine ver de senin hesabına O işletsin.

Zavallı, beşer. Onun içün hayatta ah almadan yaşamanın çaresine bak. Ne yap yap, ah alma! Bu vebal bulunmasın üzerinde. Her an kendini yokla merhametli miyim, değil miyim? Ah alma! Ondan sonrası kolay. Bu bulunmaz. Birikmiş ahların vebalinden, manevi vücûdun kamburlaşmasın. Bazı insan söyler, ben alnımın akı ile yaşamışım. Ne demektir o? Ben ah almadan yaşamışım.

Sonra düstur ittihaz et. Hiçbir vakit, mâfevkine karşı köpek, madûnuna karşı kurt olarak yaşama. Ahlakın üzerinde durduğu nokta budur. Hiçbir zaman, kendinden yukarıya karşı köpek, kendinden aşağı tabakaya karşı kurt olma. Daima Kudret bunun üzerinde durur. Tirtir titrer. Herkesin hakkı neyse ona ver. Üç mühim sermaye va’z etmiştir. Beşeriyet onun içün. Bugün en yüksek kafalar toplansın, en büyük diplomatlar.

Kâinatta üüü, görüyorsunuz ki asrın fenni gözü kamaştıracak kadar teâli etmiş. Daha çok edecek ya. Bugün elif be’sinde, düne nazaran konuşuyoruz. 

Hamûle-i irfaniye-i beşeriye taşınamayacak kadar ağır olduğu hâlde maalesef, insanlığın yanık sesi top sesinin üstünde değil mi? Herkes bütün beşeriyet toplanıyor; şuna şöyle, bu böyle, çare!  Çare gayet kolay amma gayet kolay. Çaresi o kadar zor bir şey değil. İhlası görsün. Benlikten soyunsun, kendi kendine çaresi olur. İlacı var, ilaçsız değil fakat bu biçim çare olur mu? Olmaz, imkân yok. En yüksek kafalar, en iri adamlar, en muazzam bilgiler bir araya gelse, yine beşeriyete lazım gelen huzuru veremez. Olmaz o. Neden? Sermaye kaybolmuş. Nedir sermaye?

Kudret, muhabbet denilen bir şey va’z etmiştir, hilkatten gaye o. Bu, hürmetle merhametten doğan bir çocuktur. Bunu yayın. Yalnız dinlemekle kalmasın. Bu vereceğim düstur, bütün dünya sekenesine lazım olan şeydir. Mevzii değil, bütün dünya. Bütün dünya bunu kaybetmiş. Derdin büyüğü bu. Beşeri iflas ettiren maden iki, -son asırda- iki büyük şey var. Biri “Sen çalış ben yiyeyim!” ikincisi “Ben yaşayayım sen geberirsen geber!” Bu düsturları bozuyor. Ne gibi bozuyor biliyor musunuz? Şimdi... Canlı dinlemiyorsunuz gözler küçük. Ben rahatsızım da yoruluyorum. O neşeyi görmezsem duygum kesilir.

Nokta-i istinâdı, kuvvet olarak kabul etmiş bugünkü insanlık âlemi. “Dayanacak nokta kuvvet!” Herhangi bir şey, hangi kuvvete dayanırsın, der. Mesele yalnız kuvvette değil, kudrette kardeşim. Biraz evvel dedim ki, öküz benden kuvvetli fakat benim yaptığımı yapamaz. Yalnız kuvvete dayanırsa -zalim aciz kalınca kuvvete sarılır- o vakit insanlık inler. Nokta-i istinâd kuvvet olunca, kuvvetin şe’ninin neticesi boğuşmak çıkıyor. İşte beşeriyet, bütün kâinatta boğuşuyor.

Dayandığın şey, Hak ve hakikat olsun. Bunun şe’ninin neticesi boğuşmak değil sarışmaktır. Bugün bütün âlem-i insaniyet, hedefi menfaat olarak kabul etmiştir. Hepimiz.  “Yaa Ali Bey şu işi yapalım.  İyi ama ne menfaati var?” deriz. Beşer buraya düştü mü Kudret’in gücüne gidiyor. Evet, zahirde işi sen yapıyorsun, ben yapıyorum amma nasıl kışı sen getiremezsen, yazı da ben getiremezsem, bütün hadisâtı doğuran da Kudret’tir. Fakat senin istî’dâdın nispetinde doğurur O. Bilmem anlatabiliyor muyum? Sen kışı getirebilir misin? Evet yazı, yazı da getiremezsin. Hadisâtta öyledir.

Şimdi beşer, hedefi menfaat ittihaz ettiği vakitte ne oluyor. İhtirâsât-ı nefsaniye hiçbir vakit beşerde tatmin olmaz, cibillidir bu. Misal, bugün hiç parası olmayan bir adam der ki: “Şöyle bir on bin liram olsa, şu basit işi yapmış olsam, şuradan ben kendimi şöyle bir kurtarabilirim. Hem mütevâzı  mütevâzı kendi kendime muhakeme yaparım.” On bin olur yirmi bin der, yirmi bin olur elli bin der, elli bin olur yüz bin der, yüz bin olur milyon, trilyon nüvilyon, ismini bilmediğimiz rakama kadar çıkar o. Durmaz, cibilli akıntı o.

E ihtirâsât-ı nefsaniye tatmin olunmayınca, hedefte menfaat olunca, hedefin şe’ninin neticesi ne oluyor gine? Yine boğuşmak oluyor. Ahlakın bahsetmiş olduğu mânâdaki hedefte menfaat değildir, fazilettir. “Ali bey bu işi yapacağız, yapalım kardeşim ama fazileti nedir bunun? Ne fazileti var?” Ne menfaati değil.

Faziletten sonra gelen menfaati kabul eder. Mazarrat def olduktan sonra gelen menfaat makbuldür ahlakta. Mazarrat mevcut iken gelen menfaat makbul değildir. Bir şey anlatabiliyor muyum? O değil. Onun şe’ninin neticesi anlaşmak çıkıyor. Çünkü faziletin vereceği zevk, menfaatin vereceği zevkten çok farklıdır, insanda. Onun içün Beşeriyetin Fahr-i Ebedisi demiştir ki: “Bütün zevkler geçicidir.” Öyledir ki, yirmi sene evvel bir hadisenin karşısında şakır şakır gülersin, o hadise yirmi sene sonra senin önüne dikilir, hüngür hüngür ağlarsın. Aynı adamsın, o hadise aynı, fakat tecelliler değişmiş. Gülerken, hüngür hüngür ağlamaya başlarsın. Böyledir bu. Buna dâr-ı iptilâ derler bu âleme. Bütün zevkler. Bunu insan kendi hayatında da görebilir.

Talebe, mektebe gider. Kendi kendine der ki: “Üç kırığım var, şunu düzeltsem, şu olsa, şu sene sınıfı geçsem.”  Geçer bakar ki, haber verirler geçti. Hâli ile bir sürûr, bir zevk edinir. Fakat birkaç gün sonra, kendinin de haberi yokken, ismini koyamadığı hâlde, o ondan gider. Bu da değilmiş. Müntehi[19] talebe olur. Hayata atılsam, der. Hayata atılmak o değil ya. Örfün tabirini kullanıyorum, ahlaka göre hayata atılmak, bir gün anlatırım size sağ kalırsam. O bambaşka bir şey o. O bambaşka bir şey. Atılır, beş on gün o da değil. İşte şu olsa bu olsa, olur olmaz, o da değil. Bir gün Hazreti Mevt gelir. Hani insanların korktuğu, korkulacak bir şey değil o.

Garaz ıyd-i visâlindir bu ay ü gün hisâbından
Görüp kabr içre tenhalığı nefret kılma ölmekten.
Tarîk-i ünsi tut kim her avuç toprak bir âdemdir. [ii]

O herkesin ürktüğü gibi bir şey değil. Tabi ben bunu inananlar üzerinde konuşuyorum. Ve sizi de inanmış bir varlık görerekten konuşuyorum. İnanmayan içün başka türlü konuşuruz, onun konuşma tarzı gene ayrıdır. Hoş zaten bu asırda artık inanmayan da ilim mevzûunda kalmadı ya. Eski konuşmalarımda bir misal vermiştim. O misali vereyim de mevzûa gireyim yine. Dağıttık ama toplayacağız. Dağıldı mevzû, öyle dağıldı. Ölüm mevzûuna ölüm, misal verdik.

Mevlana der ki... Senin deden, kıymetli adam, kâinata kendini kabul ettirtmiş. Geçen sene Papa bile dedi. “Âlem-i Hristiyaniyet namına Mevlana’nın önünde eğiliyorum.” dedi. Gazeteler yazdı, duymadın mı? E sen ecdadını öyle küçük tanıma. Kökün çok sağlam.

Kanadı kırılan kuş der, kafesin kırıldığını istemez. Kanat kırık sakat. Neden? Kafes kırılırsa ağyâr beni telef eder, der. Kanadı sağlam olan kuş da kafesin durduğunu istemez. “Bir an evvel kırılsın da bende fezamda tayyaranımı yapayım.” Hakiki insan da güzel ahlak ile kanatlanmış olan kimse de pek öyle bu sahne-i şuhûdun aşıkı değildir. Beni getirdikleri gibi götürecekler. Fıtrat-ı asliyemi, selamet-i fıtriyemi bozmadan aslıma bir kavuşabilsem diyerekten bekler, der. Anlatabildim mi acaba? Ama ah almış, insanlığı inletmiş, canavarları utandırtacak kadar vahşetle dolmuş, o hâllerle şöhret almış, o adamda tabi, ikinci ebediyet denilen ikinci âlemden ürker.

İş burada değil. Buna bir misal vermiştim size. Şurada bir ayna var. Ben konuşuyorum, şuradan biri geçiyor. Benim konuşmamı beğendi beğenmedi, hoşuna gitti gitmedi, neyse müspet veya menfi kendisinde bir tesir oldu. “Şu konuşan kimdir?” diye merak etti. Geldi, o kapıda bir nöbetçi var. Yasak, dedi. “Canım konuşanı göreceğim!”

“İşitiyorsun ya söylediklerini!” “İşitiyorum.”
“Anlıyor musun birader?” “Anlıyorum.”
“Görmeye lüzum yok!”  “Ne olur göreyim!” filan.
“Hayır, biz emir almışız göstermeyiz.”  Bu münakaşa esnasında gözü aynaya geçti. “Şu aynada gördüğüm insan mı konuşuyor?” dedi. “Evet”   “E o hâlde gördüm.”
Beni mi gördü o? İşte efendim sizim aksiniz hayaliniz. O akis o hayal benim kendim midir? E kendiniz. E kendim olunca taaddüt[20] ediyor orada o. Hariciniz.  E hariçte olunca ben çekilince o vücûd orada kalması lazım. Bu bahis öyle bir kalsın. Başka bir konuşmada anlatırız. Şimdi lazım gelen yere.
Ona bir kanaat geldi ki, ben konuşanı gördüm. Hatta makine da elinde tak dedi, aldı fotoğrafımı. Biri geldi elinde muazzam bir taş, şaak dedi aynaya attı, gitti. Ayna kırıldı, olduğu gibi.
Beni gösteren ayna gitti. Bana bir zarar var mı? Yoo! Bana bir fayda var mı? Var.  Nedir o?

Beni buraya konuşmak için çıkaran kimse dedi ki: “İcabat, iktizâ,[21] buranın âdeti budur. Sen yalnız o aynaya bakarak konuşacaksın.”

Kırılıncaya kadar hüküm böyle. Ben hep oraya bakarım. Kırılır kırılmaz bana dedi ki: “Kurtuldun!” Niye?  Bak artık her tarafa bak. Bütün âlem senin, istediğin gibi seyret. İşte hakiki insanın ölümü de budur. Bilmem anlatabildik mi? Bu tak der kırılır, fakat buna taalluk etmiş olan mânâ-i insani her yerde hem hazırdır, hem nazırdır, hem hâkimdir. Eğer tecellisinde mahkûmiyet varsa mahkûmdur. O da ayrı bir mesele. Öyle buraya nereden girdik? Tarif ediyorduk. 

Beşerin bugün aldandığı noktalar; birincisi nokta-i istinâdın tayininde, ikincisi hedefte, üçüncüsü hayatın tarifinde. Hayatı bugün hepimiz öyle tarif ederiz. “Efendim işte ne yapalım hayat cidalden ibaret yani hayat mücadeleden ibaret!” Ahlakın sevmediği sözlerdir bunlar. Mesela bazen söz sözü açıyor. “Eh ne yapalım ekmek kavgası. İçim razı olmadı ama ekmek davası!” 

Yook, der ahlak. Sen insan olarak geldin, ekmek kavgası köpeklerde olur. Kabul etmez bir defa. Hiçç! Ekmek kavgası köpek de olur, der. Hatta cins olmayan köpekte. Cins olanda onda da olmaz. Titrer avı yakalar, içi titrer onu yiyeyim diyerekten. Aldığı terbiye iktizâsı titreye titreye götürür, sahibine verir. Demek her köpekte de olmuyormuş. 

Ahlakın va’z etmiş olduğu o mânâdaki tarifattaki hayat, cidal olaraktan değildir. Teâvün diye tarif eder. Niçün yaşıyorsun? Düşmüşü kaldırmak içün.

Beşer ne vakit ki bu sıfatları kendisinde aramaya başlar, işte o vakit huzur-u saadet kendi kendine doğar.  Bu yokken olmaz. İmkân yok ona. Yüz hayvan yükü kitap oku, yine faydası yok. Yanılınan nokta o. Bu düsturlar tamamlandı mı işin şekli değişir. 

Kudret’in va’z etmiş olduğu sermayeyi anlatıyorduk. Hürmet, merhamet, bunun ikisinden doğan muhabbet. Hedef fazilet olursa, nokta-i istinâd Hak ve hakikat olursa, hayat teâvün olursa, yüksek tabakada merhamet, alçak tabakada hürmet hâsıl olur. Anlatabildim mi?

Beşer de bunu kaybettiğinden dolayı yaşayamıyor. Rahat yaşayamıyor. 

Bir daha söyleyeyim. Nokta-i istinâd, kuvvet diye tarif edilmeyip, Hak ve hakikat olarak tarif edilip de kabul edilirse, hedef de menfaat değil fazilet olaraktan tarif edilirse, hayat da cidal değil de teâvün olaraktan kabul edilirse, yüksek tabakada merhamet, aşağı tabakada hürmet, bunun ikisi birleşince muhabbet doğar. Muhabbet doğunca, senlik benlik kalkar. 

Muhabbette iki vücûd yoktur. Ve onun içün ahlakçılar, mânâya sahip olan büyük ahlakiyûn: “Nikâhta derler, en büyük unsur, en büyük rükün, zahirde icap kabuldür, fakat hakikatte muhabbettir.”  Bilmem bir şey anlatabiliyor muyum? En büyük rükün.

Evlâdının nafakasını vermiyor. Hürmeti merhameti muhabbeti bırak. Çocuğu dipdiri yetim bırakmış. Yalancı şahit getiriyor. Anasının nafakasını vermiyor. Ne yapalım doğurmayaydın, diyor. Seksen doksan yaşında babası, icra dairesinde nafaka almaya gelmiş. 

Sen, cemiyet bunlarla dolarsa, hangi selameti hangi saadeti meydana getirebilirsin? Yazı ile çizi ile olur mu o iş! Nihayet kanunlar insanın şurasına kadar gelir. Cebini arar muzur bir şey var mı diyerekten, evini arar zararlı bir şey var mı diyerekten... Elini buradan içeriye sokup da benim taa sadrımı yarıp da taalluk etmiş olan mânâmın aksetmiş olduğu yere sokabilir mi elini!? Oraya ne sokar? Ahlak sokar elini. Anlatabildim mi? O elde buraya girmedikçe arada sırada bakmadıkça, beşeriyet felah-ı umumiye katiyen kavuşamaz.  Kanunlar nihayet insanın şurasına kadar gelir. Bakayım der, sende ne var, muzur bir şey var mı, der. Arayacağım, der. Fakat buraya! 

Biz, dedemiz, öyle büyük bir camia-i insaniyenin varlığıydı ki, vakıfnameleri açarsanız ağlarsınız. Filan semtteki köpeklere elli sırık ciğer, filan semtteki hayvanlara şu kadar bir şey, filan tımarhanedeki delilere yirmi sekiz kişilik bir fasıl heyeti. Medeniyetini taklit ettiğimiz Garp âleminde; deli, cin çarpmıştır diye cayır cayır yakılırken, deden delinin tedavisi içün musikiyi kullanırdı. Ve vakfiyeler va’z edilmiştir, şifahanelerde en yüksek musiki fasılları olurmuş. Yaa. Belki sen dedeni beğenmezsin. Çok beğen çok. Muazzam insan.

Ne diyordum? Aşktan doğan ahlakta, yani evvela canan sonra can diye başlayan ahlakta... Şimdi biz tersineyizdir hepimiz, zor bunlar tabi bu söylediğim şeyler, insaniyetin yüksek derecelerine çıktıktan sonra başlayan zevklerdir. Evvela can sonra canan, kabul etmez. Evvela canan sonra can, der. Sakın bu söz halinde olmasın. Bunun tarihte misalleri var mı? Çook. Bir tane vereyim. Dinlersen daha birkaç tane vereyim. Bir tane mesela.

Uhud harbinde yedi kişi yaralandı. Ümmü Ammâre su dağıtıyordu. Hikmet, yaralananlardan bir tanesi oğlu. En yakın akrabaları, üç kişisi ona ait. Yaranın vermiş olduğu şiddet dolayısı ile su diye bağırıyorlar. En yakınına götürdü, suyu verecek.

“Yukarı ki benden önce bağırdı, o içmeden ben içmem!” dedi.
Artık bu başka şeye benzemez değil mi yaa! Ona koştu götürdü.
“Filanca benden önce bağırdı, o içmeden ben içmem!”
Uzatmayalım mevzûu. Hepsine geldi sıra ile: “o önden bağırdı, öteki benden önce bağırdı” hiçbirisi de o suyu içemediler fakat Hakk’ın elinden câm-ı aşkı içerek, geçtiler gittiler.

Bir misal daha vereyim size. Birinci Ahmet devrinde, Üsküdâri Aziz Mahmud-u Hüdâyi isminde bir Hazreti İnsan var. Niye öyle tekrim[22] ile söyledin? E şimdi anlatırsam sen de kabul edersin. Bu zât senelerce -bir sene, beş sene on sene değil, senelerce- daha nısfü’l-leyl olmadan, gece yarısı olmadan yatsıdan bir iki saat sonra minareye çıkıyor, sabaha kadar sela veriyor. Yağmur, kar, bora, tipi, yaz kış, gecenin uzunu gecenin kısası, hep böyle.

Sormuşlar, demişler ki: “Nedir yahu bu!”
Demiş: “Yahu, Kudret beni insan olaraktan yarattı. İnsanlığa bu ufacıcık hizmetim de olmasın mı?”  “Bu ne hizmettir?” demişler.
O vakit bütün hastaneler Üsküdar’daymış. Nedense hastalık geceleyin, güneş feyzini kestiğinden dolayı olsa gerek, fazla ıstırap yapar insanda. Benim saham değil ama benim kanaatim öyle, bilmiyorum belki de. Sorun tabibe. Geceleyin niye artar, diyerekten. Benim kanaatime göre, gönlüme gelen şey güneş feyzini kesiyor, kesince herhalde başka işler olmuyor. Yahut başka, neyse bana ait değil orası.
“Geceleyin demiş, hastalık fazla rahatsızlık verir. Herkes huzurluyken hasta uyumaz. İki de bir de sabah ne vakit olacak diyerekten, bakınır. Benim sesimi işitince teselli eder, sabah oluyor zanneder.”  Bir şey anlatamıyor muyum?
“Benim sesimi işitince, sabah oluyor zanneder. O teselliyi verebilmeklik içün, bu ufacık hizmeti yapabiliyorum.”  Biz evlâdımız hasta olsa aman gebersin canım iki de bir bununla mı uğraşacağım, zor orada kalsın, dersin ve yorganı çekersin gidersin. 

Ayrı iş bunlar. Onu ihlas ile yaptın mı onun zevkini Kudret adama verir. Biz onu benlikle yaptığımızdan dolayı bize zor gelir. Sen merak etme, o onu öyle demiştir amma o da kendisine ait bir zevki almıştır. Almıştır. Urâfadan birisine demişler ki, ariflerden… -Burasını seni teselli etmek içün, kendimi teselli etmek içün söylüyorum. İlk söylediğim makbuldür haa. Şimdikine kulak asma. İlk söylediğim, makbul olan ilk söylediğim. Şimdiki teselli-

“Azizim demişler, ne üzülürsün, Yusuf gibi bir mahbûbu tuttular da kuyuya attılar.”

“Kuyuya attılar ama o kuyuya inerken onu Cibril indirdi. Benim kafam parça parça olur, demiş. Beni de kuyuya atsınlar öyle Cibril orada karşılasın, ben ona razıyım. Onu kuyuya atarken Kudret Cibril'e demiş, onu naz-ı naim ile indirdi. Benimkisi demiş, kafam parçalanır demiş, taştan taşa!” 

Şimdi makbul olan ne demiştik? Makbul olan, benlikten soyunmak. Hulâsa ediyoruz. İnsanı yıkan benliktir. Ekseriyetle bu benlikte cahillerde olur. Cahili de tarif ettik değil mi? Bizde cahil deyince okuması yazması olmayana, derler. Hayır! Ahlaka göre cahil, okuması yazması olmayan değil. Doğru histen mahrum olana denir. Kim ki doğru hisse sahip değildir. İsterse seksen lisan bilsin, doksan hayvan yükü kitap okusun yine cahildir o, ahlaka göre. 

Kim ki doğru hisse sahiptir, doğrudur hisleri, ona ariftir der, kıymet verir. Benlik iyi bir şey değil. Nasıl eritebilirsen erit. E şimdi buralar ince yerler karıştırabilir insanlar. Peki, ben benliğimi eriteyim de zillete razı mı olayım? Zelil mi olayım? O mânâ da değil. Benliğini eritirsen Hakk’ın benliği ile tahakkuk edersin, o nâma iş görürsün. Size bir misal vereyim daha güzel anlayacaksınız. 

Beşeriyetin Fahr-i Ebedisi, “düşmüşü kaldırmak” üzerinde çok büyük konuşmalar yapmıştır. Ve bunu kaldıranlar, Kudret’in büyük afitâbına mazhar olacaklarını ilan etmiştir. Bu sefer dostlarının içerisinde vaziyeti malisi olmayanlar var. O geniş bahşayiş karşısında kendilerinde olmadığı içün mahrum oluyormuş gibi bir hisle, demişler ki:

“Biz demek ki bu işten mahrum olacağız.”
Yok, demiş. “Sizin içün de vardır, siz de tasadduk edebilirsiniz.”
“Nasıl?” demişler. “Bizim yok ki bir paramız pulumuz, servetimiz, malımız filan gidelim de...”
“Tasadduk yalnız malla mülkle olmaz, demiş. Hâlle de olur. Buyurun, demişler. Kâinatta ahmak inatçılar vardır, demiş. Kudret ile azamet yarışına kalkar, kendisinde sahte benlik görür. Mevcûdâta nazar-ı hakaretle bakar, bu gibi insanları gördüğünüz vakitte onlara kibir satın.”

Anlatabildim mi acaba? Onlara…

Ve demişler ki: “Kibir Kudret’in istemediği en fena bir sıfattır. O sıfat senin diyerekten satma. Allah’ın El-Kibriyâ isminde yok ol. O sende o isimle tecelli etsin, O'nun namına öyle ol.” Bilmem bir şey anlatabiliyor muyum?

Bir bülbül-i aşkım ki gülü hârı da bilmem[iii]
…..
Bu semtin adı Etyemez. Ne demek etyemez? Hani böyle nefis koyun eti şu bu mu yemez? Yook! Burada vaktiyle bir insan-ı kâmil varmış, sohbet ederlermiş kendisi filan. Böyle birisinin aleyhinde konuşuldu mu “Burda et yenmez!” dermiş. Büyük Kitab da öyle der. Bir dostunun, bir insanın manevi vücûdunu ortaya getirip de didik didik yapmak; ne aklın kârıdır, ne kalbin kârıdır, ne cemiyetin kârıdır, ne muhabbetin kârıdır, ne tabiatın kârıdır. Bilmem anlatabiliyor muyum?

Mesela vardır İstanbul’da, “Kulaksız” orada da bir insan varmış. Lüzumsuz bir şey konuşuldu mu, “kulak yok” dermiş. Duymaz, işitmez. Bu uzun sürecek, bunu tahlil etmekte lazım her birisini. Biraz da yoruldum. Bu günlük bu kadar yeter. Yine konuşuruz inşallah.

---

[1] Havâtır: Hâtıralar. Fikirler. Düşünceler. İnsanın kalbine gelen düşünceler.
[2] Hâlî/Halî: Tenhâ. Boş. Sahipsiz. Issız. İçinde bir şey olmama. Gamsız, kedersiz, gailesiz, dertsiz. Hâl ile, vaziyet ile. Tavra âit. Şimdiki. Hâle mensub.
[3] İs’âd: Yükseltmek. Yüceltme. Yukarı çıkarma, kaldırma.
[4] İstidâ/İstid'â: Dilekçe
[5] Mu’anven /Muanven: (Unvān’dan) İsim sahibi. Ünvanlı. Ünvan verilen.Bir unvanla tanınmış.Meşhur.Namlı.
[6]Mağdub:  Allah'ın gazap ettiği, kızdığı kimseler.  Gazaba uğramış.
[7] Mâdûm: ( ‘Adem “yokluk”tan ma‘dūm) Var olmayan, mevcut olmayan, yok, nâbud.
[8] Eflâk: Felekler, gökler. Dünyalar, âlemler. Asumanlar.
[9] Şihâb/Şahâb: Gökteki ışıklı cisim. Parlak yıldız
[10] Mücessem: Cismi olan. Cisimleşmiş. Varlığı görünen.  Vücûd bulmuş. Maddî somut şekle bürünmüş.
[11] Tefviz: (Ar. fevż > tefvіz)Bir iş veya şeyi bir kimsenin üstüne bırakma, ihâle, din. Her işini Allah’a bırakma ve O’nun yaptığı her şeyi gönül hoşluğu ile karşılama.
[12] Yed-i Tûlâ: En uzun el. Geniş nüfuz. Büyük kudret. Çok geniş ilim ve ihtisas. Yed-i tûlâ sâhibi: Alanında çok geniş bilgi sâhibi olan, hüner ve sanatında mahâret sâhibi kimse
[13] Meknûz: (kenz “malı gömmek, saklamak”tan) Hazîneye konan, hazînede gizlenen. Hıfzedilmiş, mahfuz. Saklanan, gizlenen, saklı, gizli.
[14] Encâm: Son, nihâyet
[15] Muttasıf: Bir hâl ve sıfatla nitelenmiş olan, kendisinde o hâl ve sıfat bulunan.
[16] Likâullah: Allah'a kavuşmak. Kıyamet günü, Cennet'te Allah'ı görmek
[17] Makhûr:  (“Kahır” dan) Kahredilmiş. Mahvedilmiş. Yenilgiye,bozguna, gazaba uğramış.Helak olmuş. Mağlub.Perişan.
[18] Ta’yib/Tâyib: Ayıplama, ayıplı, kusurlu.
[19] Müntehi:  Sona eren. Son. Bir şeyi tamamlayan. Biten.
[20] Taaddüt: Birden fazla olma.
[21] İktizâ: Lâzım gelme, gerekme.  Lâzım, ihtiyaç. Gerek.
[22] Tekrim / Tekrîm:  Hürmet ve tazim göstermek ve görmek. Saygı göstermek, lütuf ve kerem icrasında bulunmak.  Saygı gösterme.  İkram etme.

---

[i] ı. Eyle bu pendimi avize-i gfış
Kimseye olma sakın fazl-füruş

2. Etme halka satacak ilme heves
Kılma beyhudeye tazyi-i rtefes

3. Öyle bir ilme çalış .kim mutlak
Anı bir sen bilesin bir dahi Hak

4. Hikmet ü felsefeden eyle hazer
Evliya nüshasına eyle nazar

5. Nefes-i pak-i azizan-ı tarik
Eder insam karin-i tahkik

6. Mürşid-i kamil olunca na-yab
Sana mürşid yetişir şimdi Kitab

7. Arif ol zahid-i huşk olma sakın
Himmet et ta olasın ehl-i yakin

8. Sa'y edip arif-i billah olagör
Nail-i marifetullah olagör

9. Olma şek mezlakasında gümrah
uıemadır uıema-yı billah

10. çün "En'a'refıı" dedi Hallak-ı Vedud
Marifettir dü. cihandan maksud

ll. Martfet zinetidir insanın
Pest olur mertebesi nadanın

12. Marifet devlet-i ruhanidir
Marifet hil'at-i Rabbamdir

13. Cahilin marifeti redde sebep · '·.
Behreyab olmadığındandır hep

207

14. Olmaz alude-i çirk-i hızlan
Came-i ilm ü libas-ı irfan

15. Hak getirmiş seni kendin bilesin
Ta O'na can ile kulluk kılasın

16. Zikr ü fikrün hemen Allah olsun
Meşhedün ol ulu dergah olsun

17. Duzah u cennete eyleme nazar
Sahibin iste bul ey nur-ı basar

18. Ol senün olıcak ey ruh-ı revan
Hep senün olmuş olur iki cihan

19. Ara bul kendini bil kimsin sen
Ta sana ola dü alem rtışen

20. Kıl tekaptı-yı bilad-ı etvar
Kendini bilmeyicek etme karar

21. Bilmeyen kendini na-binadır
Ga vu hardan da bile ednadır

22. Olmayan vasıl-ı nur-ı irfan -
Yine zulmette kılır sergerdan

23. Aniasa nolduğunı dürr-i Aden
Uğramaz dairene hayf ü hazen

24. Anla kim mana-yı Tevhid budur
Vasıl ol devlet-i cavid budur

25. Maye-i can-ı dil-agah budur
Gayet-i marifetullah budur

26. Çekegör çeşmine kuhl-i irfan
Olmaya ta sana mahşer zindan

208

27. Nur-ı elidem hele müşkil mana
İki alemde de olmak ama

28. Oldur ama ki değil ehl-i şühud
Ola ebvab-ı hakayık mesdud

29. Hazret-i Fahr-i 'Resül kıldı dua
Kim hakayık ola mekşuf ana

30. Cümle-i nüsha-i merdan-ı Huda
Verir ayine-i idrake ella

31. Talib-i Hakk'a olur rah-nüma
Nüsah-ı Mesnevi-i Mevlana

32. Himmet et anlamay güftarın
Hırz-ı can eyleyegör esrarın

33. Dahi çokdur nusah-ı ehlullah
Abdi Allah'dan eyler ·agah

34. Remzi imaları ruhanidir
Cümlesi batın-ı Kur'anidir

35. Zikr-i' alıkam-ı şeriattır hep
Batın-ı esrar-ı hakikattır hep

36. Zevki· irfan iledir insanın
Farkı yok cahil ile hayvanın

37. Arif-i Hakk'ın olur kalbi selim
Gönlü mir'at-ı nazar-gah-ı Alim

38. Arifin gönlü dahi a'lem olur
Marifet nuru ile mahrem olur

39. Arif ü abid olan merd-i güziiı
Oldu gencine-i Yezdan'a emin

40. Canda kim ilm-i Huda kılsa zuhur
Gözde ol nur olur u gözde sürllr

41. Gördüğün cümle o nur ile görür
Alem içre o sürllr ile yürür

42. Mazhar-ı marifetullah olagör
Fertev-i mihr-i Hak ile dolagör

43. Ya İlahi beni pür-nur eyle
Dem-be-dem üns ile mesrllr eyle

44. Gönlümü hazretine hazır kıl
Gözünü nıurun ile nazır kıl

[ii] 2906
Bu âlem kim gönül kaydın çekersen mihnet ü gamdur
Fenâ ser-menzilin seyr eyle kim bir hoşça âlemdür
2907
Anup tenhâlığı kabr içre nefret kılma ölmekden
Tarîk-i üns dut kim her avuç toprak bir âdemdür
2908
Değül muhkem cihân mülkinde her bünyâd kim kılsan
Fenâ mülkinde dut menzil kim ol bünyâd muhkemdür
2909
Ecel âlâyiş-i havf ü hatâdan kurtarur nefsi
Bu cevher kîmyâ-yı devlete iksîr-i a‘zamdur
2910
Kemâl–i aşk-ı insan mevt ilendür râh-ı hikmetde
Belî mücrâ kılan hükmün misâlin nakş-ı hâtemdür
2911
Bahâr eyyâmı girsen lâle-zâra hâkün cezasın
Muhakkar görme kim her zerre bir câm ile bir Cemdür
2912
Esîr-i nefsdür ehl-i cihân bilmez fenâ kadrin
Fuzûlî terk tevfîki sana ancak müsellemdür

Fuzûlî.

[iii] Gazel

Bir bülbül-i aşkım ki gülü hârı da bilmem
Yâri bilirim kendimi ağyârı da bilmem

Bâzâr edene rıtl u terâzû-yi zirâ’ım
Bâzâr edemem dirhem ü bâzârı da bilmem

Sâz âletiyim perdelerimden haberim yok
Esrârı derem halka hem esrârı da bilmem

Dost usbu’ı beyninde çü bî-hod kalemim ben
Şi’ri yazarım defter-i eş’ârı da bilmem

Hayrân olalı ‘aşk-ı cemâline bu ‘aklım
İdrâk nedir fikr ile güftârı da bilmem ben

Çün kalb tekallübde mukallebledir ancak
İnkâr nedir bilmedim ikrârı da bilmem

Her anda çü bir şânda zuhûr etdi yem-i aşk
Ey Hakkî merâtib nedir etvârı da bilmem

(Külekçi-Karabey 1997: 378)

Sa’âdetnâme’sinden (Rubâ’îleri)