123. Kaset (Yeni eklenen)

 123 (09.09.1962) 70 dk (166)

Ahlâk mevzûu üzerinde devam etmekte. Her konuşmada tekrar ettiğim gibi mevzû iki mühim esasa ayrılıyordu; biri vazifeden doğan ahlâk, diğeri de aşktan doğan ahlâk. Vazifeden doğan ahlâkın menbaı akıl, aşktan doğan ahlâkın da mastarı kalp olduğunu izah etmiştik. Bir de aklı, kalbi, vazifeyi birkaç suretle tariflerini de yapmıştık. 

Ahlâkın bahsetmiş olduğu aşkın, romanda okunan aşk mânâsına olmadığını ve o incelik anlaşılmadıkça makam-ı insaniyete kadem basılamayacağını uzun uzadıya anlattık. Mânâya yaklaşmadıkça yalnız maddiyatta kaldıkça akla tamamen huzurun temin edilemeyeceğini de uzun boylu izah etmiştik.

122. Kaset (Son eklenen)

122 (26.08.1962) 65 dk (165)

Ahlak mevzûu üzerinde devam etmektedir. Mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı; vazifeden doğan ahlakın menbaı akıl, aşktan doğan ahlakında annesi kalp olduğunu söylemiştik. Gerek akıl, aşk, vazife bunların hepsi mânâ-i insanî ile alakadar, onun birer vasfı olması hasebiyle mevzûun en mühim esasını insan mefhûmu teşkil ediyor.

İnsan garip bir muamma. Zahiri görünüşü itibariyle elli altmış kiloluk kan, et, kemik torbasından ibaret, enfüsi varlığı itibariyle de bütün kâinatı muhit. Beşeri takatle insanı layıkıyla tarif etmeklik imkân dâhilinde değil. Kendi kudretiyle insan, insanı layıkıyla tarif edemez. Neden? Zira insan, Kudret’e naib olarak halk edilmiş, muhatap olarak yaratılmış.

121. Kaset

 121  (26.08.1962) 70 dk (164) 

Ahlak mevzûu üzerinde devam etmekte. Mevzû, başlıca iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye etmiştik. Vazifeden doğan ahlakın menbaı akıl olduğunu aşktan doğan ahlakın da mastarı kalp olduğunu söylemiştik. 

Bunların her konuşma tariflerini yapıyoruz. Gerek akıl, aşk, kalp... Fakat her konuşmadaki mevzûa temel olması hasebiyle tekrar etmek mecburiyeti de oluyor. 

Akıl, hissin galatlarını tashih eden kuvve. Kalp; Kudret’in, kendisini tecelli ettirmesi içün insana bahşetmiş olduğu ayine. Bu tarifi yapmamıştım, bugün veriyorum. Onun içün kalbi iman ile kavî olan kimse daima tazedir, diye tarif eder ahlak.  Gençtir, der. Kalbi iman ile kuvvetlenmiş olan kimse her an gençtir, der. Her zaman hürdür, der. Neden? 

120. Kaset

120 (18.08.1962) 70 dk (163)

Ne dedik: Ahlakta üç şey var; biri hubb-u Hak, ikincisi hüsn-i ihtiyâr, üçüncüsü zevk-i bakâ.

Bu zevk-i bakâ nasıl olur, mesele burada. Cisminde mevcûd olan, bütün zerrât-ı mutasarrıf bulunan şu cisminde, mevcûd bir varlık var ya senin bütün zerrâtını tasarruf ediyor, kullanıyor. Sen, o bütün zerrâtını kullanan, cisminde mevcûd olduğunu cahil de olsan -zahiri cahil- inkâr edemediğin orada en büyük âlim olduğun bir husus vardır. Ve burda herkes birdir. En yüksek ilme intisâbı olanla hiçbir şey okumamış olan, ikisi müsâvi.

119. Kaset

 119  (12.08.1962) 60 dk (162)

Mevzû iki esasa ayrılmıştı, birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye etmiştik. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl, aşktan doğan ahlakın da annesi kalp. Gerek kalp, akıl, vazife, aşk, bunların hepsi mânâ-i insaninin birer vasıfları olması hasebiyle, konuşmamızın en büyük rüknünü insan mefhûmu teşkil ediyor. İnsan...

Her konuşmada bunları tekrar ediyoruz. Fakat söyleyeceğimiz diğer esaslar bu temellere istinad ettiriliyor. Onun içün bir arkadaş bir evvelki konuşmada bulunmamışsa o esası ben ona iyi anlatamamış olurum. Onun içün tekrar etmek mecburiyetindeyim.

Dış görünüşü itibariyle insan; şöyle yetmiş, seksen, yüz, elli, altmış kiloluk kan ve kemik torbası ve neticede de iki metre uzunluğunda bir çukurun istiap edebileceği bir varlık. Fakat iç görünüşünde o mânâ-i azametinde, vicdan-ı kibriyasında, bütün mevcûdât, Hazreti İnsanda bir nokta kadar dahi değildir. Zor olan yeri de burası. Zor olan kısmı bu.

118. Kaset

 118 (22.07.1962) 80 dk (161) 

Ahlak mevzûu üzerinde devam etmekte. Mevzû iki esasa ayrılmıştı, birine vazifeden doğan ahlak, diğerine aşktan doğan ahlak tesmiye edilmişti. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl olduğunu, aşktan doğan ahlakın da menbaı kalp olduğunu her hafta tekrar tekrar söylüyoruz.

Kezâ akıl, kalp, vazife, aşk, bunlar mânâ-i insaniyeye ait birer vasıf olması hasebiyle, mevzû insan ile alakadar. İnsan nedir? Gelişindeki gidişindeki gaye nedir? Yokluk çölünden, varlık vücûd-u pazarına ne içün getirilmiştir? Mevcûdât kendisine neden müsahhar kılınmıştır? Gelmesinde gitmesinde ihtiyârı var mıdır? Bir veçhesi çok kudretli, bir veçhesi çok zayıf. Bu varlık nedir? Onun üzerinde konuşmalar yapıyoruz.

117. Kaset

117 (15.07.1962) 65 dk (160)

Mevzûun esasını insan mefhûmu teşkil ediyor. İnsan nedir? Ve biraz da güç olan tarifi beşer-i takata sığmayan yerde burası? Zira insan, suret itibariyle kan ve kemik torbasından ibaret bir sıklet. Yetmiş, seksen, yüz, elli, altmış, her neyse.

Fakat mânâsı, kendi hakikati? İçinde sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz konuşan vücûdu, o vicdan-ı kibriyası, bütün kâinatı ihâta eder. İnsanın mânâsında… Ki kâinat bir nokta kadar dahi kalmaz. Nedir bu?

Bu insanın izzet ve lezzeti nereye bağlıdır? Servete mi, masaya mı, kasaya mı, câha mı, kuvvete mi, pazuya mı? Devlet-i saadeti nereye bağlıdır? Tantanasında mı? Zahiri sefasında mı? Ahlak onların tarifini yapıyor, nispet dâhilinde.

Hangi adam mesut adamdır? İnsana, insan denmesinin hikmeti nedir? İnsan ünsten müştaktır. Kimin enisidir ki insan denmiştir. Enisi yârı munisi kimdir ki, o ismi almıştır? Kime enis olmuştur ki, kendisine insan denmiştir.

İnsana, insan denmesi; kendini ibda eden, Kudret-i Mutlaka’yı düşünmek iktidarı kendinde olduğundan dolayıdır. Hak enisi olan kimseye, ahlak insan der. Hak ve hakikate enis olmuş, yâr olmuş. En büyük dostu Hak olduğundan dolayı, o kimse insan ismini alıyor. Ünsten müştak, O’nun enisi oluyor. Demek ki Hak ve hakikate cephe almış, bu sıfatlardan mahrum olana, ahlak henüz insan ismini vermiyor. Bir şey anlatabiliyor muyuz acaba?

116. Kaset

116 (17.06.1962) 80 dk (159)

Ahlak mevzûu üzerinde devam etmektedir. Mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı; birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye edilmişti. Vazifeden doğan ahlakın menşei akıl, aşktan doğan ahlakın da membaı kalp olduğunu söylemiştik.

Gerek akıl, aşk... Tabi buradaki aşk, romanda okunan aşk mânâsına değil. İnsan; içinde sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz konuşan mânâsıyla baş başa kaldığı vakit, aslını aramaklık zevki tecelli eder. Kimim, der. Nereden geldim, der. Ne içün getirildim, der. Nereye götürüleceğim, der. Hayat nedir, der. Memat nedir, der. Bu âlem-i şuhûdda birçok mesaibe[1], birçok ağır yüke niçün maruz kalıyorum, der.

115. Kaset

 115 (10. 06.1962) 70 dk (269)

... mevzûu üzerinde devam etmektedir. Mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye[1] edilmişti. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl, aşktan doğan ahlakında menşei, membaı kalp olduğunu söylemiştik. Her konuşmada tekrar ettiğim gibi buradaki aşk, romanda okunan aşk mânâsına değil. Ahlakın tarifindeki aşk...

İnsan malum ya, geliş ve gidişimizde hiçbirimizin ihtiyârı yok. Bizi bu dâru'l-belvâya[2], dünya denilen bu sahne-i şuhûda sevk ederlerken hiçbirimize sormadılar. “Dünya denilen bir âlem vardır; dirliği kısa, ikbalinde hud’a[3], idbârında[4] fecia gizli, bir imtihan mahalli. Oraya sevk edileceksiniz, ne dersiniz?” Sorulmadı. Giderken de keza: “Hadi bakalım hayatınızın programı bitmiştir, sizi bu âlemden çekiyoruz!” diye sormazlar.

114. Kaset

 114 (03.06.1962) 65 dk (158)

Ruhunda muhabbet ne vakit tecelli eder? Ne vakit kendi vicdanında “Ebed” sedasını duyar, o vakit ruhunda muhabbet hâsıl olur. Ruhunda hâsıl olan muhabbete aşk, nefsinden hâsıl olan muhabbete de şehvet derler. Fakat örf,  bunun ikisini karıştırır da nefsinden doğan muhabbete de aşk der, o ayrı.

Biri fanidir, biter tükenir. Biri ebediyete götürür. Biri sureti ile kaimdir, o şehvettir. Biri sireti ile kaimdir, o aşktır. Biri mânâsına taalluk eder, biri maddesine taalluk eder. Fakat beşeriyetin bir kısmı bunun farkında değildir. Eğer aşk, surete olsaydı o terk olunur mu idi? Değil mi? Bakıyoruz ki, zannederiz ki surete... Filanın neresini sevdin? Kaşını, gözünü, şusunu busunu her neyse.

113. Kaset

113 (27.05. 1962) 85 dk. (272)

Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye[1] etmiştik. Vazifeden doğan ahlakın menşei akıl, aşktan da doğan ahlakın membaı kalp olduğunu söylemiştik. Tabi bu kalp, kalb-i hayvanimiz değil.

Bizim bir kalb-i insanimiz var. Yani kalp dendiği vakitte şu elli altmış kiloluk kan ve kemik torbasının, sadr denilen göğsünün orta yerinde, mahruti[2] yüz şekil, dört gözlü, işte kanı şöyle yapar böyle yapar. O hayvani vücûdumuzun kalbi, maddecilerin. İşte onunla yaşar, onunla  şey eder. Onların tarifine göre o vücut doğru. Fakat bizim bir sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz konuşan bir vücûdumuz daha var.

113. Kaset

113 (27.05. 1962) 85 dk. (272)

Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye[1] etmiştik. Vazifeden doğan ahlakın menşei akıl, aşktan da doğan ahlakın membaı kalp olduğunu söylemiştik. Tabi bu kalp, kalb-i hayvanimiz değil.

Bizim bir kalb-i insanimiz var. Yani kalp dendiği vakitte şu elli altmış kiloluk kan ve kemik torbasının, sadr denilen göğsünün orta yerinde, mahruti[2] yüz şekil, dört gözlü, işte kanı şöyle yapar böyle yapar. O hayvani vücûdumuzun kalbi, maddecilerin. İşte onunla yaşar, onunla şey eder. Onların tarifine göre o vücut doğru. Fakat bizim bir sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz konuşan bir vücûdumuz daha var.

112. Kaset

 112 (20.05.1962) 46 dk (278)

Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine aşktan doğan ahlak tesmiye[1] edilmişti. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl, aşktan doğan ahlakında mastarı, menşei, kalp olduğu söylenmişti. Gerek vazife, ahlak, akıl, aşk, kalp; bunlar mânâ-i insanînin birer vasfı olması dolayısıyla, mevzûun aslını insan mefhûmu teşkil ediyor. İnsan… Ve en zor, anlatılması da en güç olan kısmı da bu. Tabi burada aşk dendiği vakitte, her konuşmada tekrar ettiğim gibi, romanda okunan aşk mânâsı anlaşılmaz.

Ahlakın tarifinde ahlaka ait olan aşk. İnsan kendi aslını taharri[2] ederken, kendi mânâsı üzerinde dururken, hani: “Ben kimim, nereden geldim, nereye gidiyorum, ne olacağım? Hayat nedir, memat[3] nedir, bu mesaib[4] bana acaba neden yüklenmiştir? Benim gelmede gitmede ihtiyârım yok.” Bunlar üzerinde iç âlemiyle baş başa kaldığı vakitte, mânâ-i ihtivasından, vicdan-ı kibriyasından “ebed” sedasını duyar. O sedanın zevkinden hâsıl olan ana, aşk derler. Anlatabildim mi acaba? İyi anlatamadım!

111. Kaset

 111 (03.05.1962) 70 dk (1)

…Membaı kalp olduğunu söylemiştik. Gerek vazife, kalp, aşk, tabi buradaki aşk romanda okunan aşk mânâsına değil. Her konuşmada tekrar ettiğim gibi: Ruhta hâsıl olan muhabbete aşk denir, nefiste hâsıl olan muhabbete şehvet denir. Fakat örf bunun ikisini karıştırır da ikisini bir mânâda kullanır. Birisi fanidir birisi bakidir. Birisi biter tükenir, birisi gittikçe artar. Ara yerindeki fark bu.

Bir daha tekrar edeyim. Ruhta hâsıl olan muhabbet, onun ismine aşk denir. Nefiste hâsıl olan muhabbet onun ismine de şehvet denir. Biri biter, tükenir, biri nâmütenâhiye gider. Ruhta muhabbet nasıl hâsıl olur? Birkaç kısma ayırmak lazım… Fakat bugün onları söylemeyelim de daha kısa bazı söyleyeceğim şeyler var, onların üzerinde yürüyelim.

110. Kaset

110 (06.05.1962) 57 dk. (157)

Konuşmalarımız, ahlak mevzûu üzerinde devam etmektedir. Mevzû, başlıca iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye etmiştik. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl olduğu, aşktan doğan ahlakın da membaı kalp olduğunu anlatmıştık. Gerek akıl, aşk, kalp, vazife bunların hepsi mânâ-i insaninin birer vasıfları olması hasebiyle mevzûun esas noktasını insan mefhûmu teşkil ediyor.

İnsan. Ve tarifi güç olan kısım da burası, insan. Zahirde nihayet elli, altmış, yetmiş, seksen kiloluk bir varlık gibi kan ve kemik torbasından ibaret, sûrî vücudu iki metre uzunluğunda bir çukura sığabilir fakat sireti itibariyle mânâ-i ihtivası, vicdan-ı kibriyası nedir bunun? Anlatılması güç olan yer burası. Nereden gelmiş, niye getirilmiş, ne olacak, nereye götürülecek? Gelmede gitmede ihtiyârı var mı?

Hilkatte hiçbir zerre abes yaratılmamış. Her varlık, her zerre mükellef, teklifat tahtında. Öyle değil mi?

109. Kaset

109 (22.04.1962) 45 dk (156)

Mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye edilmişti. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl, aşktan doğan ahlakın da membaı kalp olduğunu söylemiştik. Gerek akıl gerek kalp, aşk, bunların hepsi mânâ-i insaniyeye ait birer vasıf olması hasebiyle, insan mevzûu konuşmamızın esasını teşkil ediyor. İnsan...

Buradaki aşk, her hafta söylediğim gibi romanda okunan aşk mânâsına değil, geliş ve gidişteki gayeyi duymak, aslını bulmak. Mahlûkat denilen bu kâinat varlığında görülen birtakım fani suretlerin, Hakk’ın tecellisinin aksi olduğunu gönül gözüyle görmek ve onu gördükten sonra her zerrenin hukukuna riayet edeceğim diye, bir muhabbet meydana getirmek. O muhabbet meydana gelirse,  Hakk’a âlim olmaklık tecellisi meydana gelir.

Demek oluyor ki ahlakın tarifinde -kısaca bugün yeni yapacağım tarifte- Ahlaka göre aşk; Hakk’a âlim olmak demek ve Hakk’ın evsafiyle, ahlakıyla ahlaklanıp, sayılı nefesini o şekilde tüketmeklik zevkine malik olmaklık tecellisi demektir. Bir şey anlatamadık galiba! Yani tekrar edeyim cümleyi.

108. Kaset

 108 (15.04.1962) 70 dk. (155)

...Ahlak üzerinde devam etmektedir. Mevzû iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye etmiştik. Vazifeden doğan ahlakın menşei akıl, aşktan doğan ahlakında membaı kalp olduğunu söylemiştik. Tabi burada ahlakın bahsettiği aşk, romanda bahsedilen aşk mânâsına değil.

İnsan asude kaldığı zaman, bir akıbet düşünür. Kendi kendisine. Kendi içindeki sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz, konuşan vücûdu ile baş başa olduğu zaman, kesret dalgasından bir an içün hâlî kılındığı an: “Yahu ben kimim?” der. "Acaba ben nereden geldim?" der. Ve "Ne içün götürüldüm?", der. Öyle birtakım sualler sorar. Bu sualler başlıca dörde ayrılır, birçok suallerdir ama esas olarak dört tane suali sorar. Buna aslını taharri suali denir. Aslını araştırma suali. Bu sual ne vakitten beri başlamıştır? Mebde-i hilkatten beri.

107. Kaset

 107. (08.04.1962) 70 dk (154)

Ahlak mevzû üzerinde devam etmekte. Mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye etmiştik. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl olduğunu, aşktan doğan ahlakın da menşeinin kalp olduğunu söylemiştik. Gerek akıl gerek aşk, vazife, bunların hepsi mânâ-i insaniye ait birer vasıf olmaları hasebiyle, mevzû doğrudan doğruya insan mefhûmu ile alakadar.

Zahirde görünüş itibariyle, etten kandan kemikten yapılmış gibi tecelli eden, nihayet iki metre uzunluğunda bir çukura sığabilen insan; iç yüzü itibariyle, bütün eşyanın hakikatine agâh olabilecek bir kabiliyette, Hakk’a muhatap olabilecek bir sıfatta, en büyük varlık onun kalp şehrinde bir nokta olacak kadar geniş bir varlıkta meydana gelmiş bir can. Bunu nasıl hâlletmeli? Bunu beşeri kudretle hakikatini anlatmak, imkân dahilinde değil.

106. Kaset

106 (01.04.1962) 77 dk (153)

Ahlak mevzûu üzerinde devam etmektedir. Mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye edilmişti. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl. Aşktan doğan ahlakın da mastarı, menşei, membaı kalp olduğunu söylemiştik. Tabii buradaki aşk, romanda okunan aşk mânâsına değil.

Her konuşmada tekrar ettiğim gibi, buradaki kalp de elli altmış kiloluk kan ve kemik torbasına taalluk etmiş olan, sadrımızın ortasında mahruti yüz şekil, o kalp değil. O vücûd-u hayvanimizin kalbi. Vücûd-u insanimizin kalbi. Bizde kaç tane kalp var? Üüü!

İnsan, beşeri takatle hakkıyla tarifi bulunmayan can. Öyle bir varlık. Suret itibariyle nihayet iki metre uzunluğunda bir çukura sığabilir fakat vicdan-ı kibriyasına gelince, mânâ-i enfüsisine gelince, bu sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz konuşan vücûduna gelince, o, kâinatı ihâta eder. O vücûdunun kalbi. Yani insan öyle ufacık bir şey değil.

105. Kaset

105 (25.03.1962) 85 dk (152)

Konuşmalarımız ahlak mevzûu üzerinde devam etmektedir. Mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine aşktan doğan ahlak tesmiye etmiştik. Vazifeden doğan ahlak için menşe akıl olduğunu, aşktan doğan ahlakın da annesi kalp olduğunu söylemiştik. Fakat ahlakın tarifindeki aşk, romanda okunan aşk mânâsına olmadığını da anlattık.

Ruhta hâsıl olan muhabbete aşk, nefiste hâsıl olan muhabbete şehvet denir. Bunun ikisini birbirinden ayırt etmek, biraz güçse de herkes, kendi iklim-i vücûdunda bu tecelliyi görebilir. Kalp de öyle. Buradaki kalp, iklim-i vücûdumuzda, yani elli atmış kiloluk kan ve kemik torbasında, sadrın orta yerinde mahruti yüz şekil, bir et parçası dört gözlü işte kanın devrelerini yaptıran, o vücûd-u hayvanimizin kalbi. Bir de ona taalluk eden bir vücûd-u insanimiz vardır.

104. Kaset

104 (18.03.1962) 75 dk (151)

Konuşmamız ahlak mevzûu üzerinde devam etmektedir. Mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye etmiştik. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl olduğunu, aşktan doğan ahlakın da menşei kalp olduğunu söylemiştik. Tabi buradaki aşk, romanda okunan aşk mânâsına değil.

İnsan asûde kaldığı zaman, kendi içinde sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz konuşan vücudu ile baş başa olduğu vakit, kendi kendisine birkaç sual sorar. Ben kimim, der. Nereden geldim, der. Bu âleme gelmekteki gayem nedir, der. Nereye götürüleceğim, der. Ve bu suallerin cevabını vicdan-ı kibriyasından, mânâ-i ihtivasından almaya çalışır. Yani aslını taharri etmek, aramaklık heyecanı başladı mı, o kimsede aşk başladı demektir.

103. Kaset

103 (11.03.1962) 60 dk (150)

Mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak denmişti. Vazifeden doğan ahlakın annesinin akıl olduğunu, aşktan doğan ahlakında menşeinin kalp olduğunu söylemiştik. Gerek kalp, akıl, vazife, aşk bunlar mânâ-i insaniye ait birer vasıf olmaları hasebiyle, mevzû daha daha insan mefhûmu ile alakadar.

İnsan... Her hafta tekrar ettiğim gibi, her konuşmamızda söylediğim gibi; insan sureti zahiresi ile elli atmış kiloluk kan ve kemik torbasından ibaret. Fakat mânâ-i ihtivası, vicdan-ı kibriyası bütün kâinatı muhit. Zahir görünüşü iki metre uzunluğunda bir çukurun içerisine girer. Fakat iç görünüşüne bütün kâinat girer. Nasıl anlatayım? Bir yüzü âlem-i hilkate çevrilmiş, bir yüzü âlem-i kudrete bağlanmış. İki veçhesi var. Âlem-i hilkatteki varlığına, Kudret aklı ihsan eylemiş. O varlığında bu sana rehberlik etsin, demiş. Âlem-i kudretteki varlığına da Kudret, aşkı imanı bahşetmiş. Bu da senin elinden tutsun, Bana getirsin,  demiş.

102. Kaset

 102 (04.03.1962) 70 dk. (149)

… Mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye etmiştik. Vazifeden doğan ahlakın menşei akıl, aşktan doğan ahlakın da mastarı kalp olduğunu söylemiştik. Gerek akıl gerek kalp, vazife, aşk, bunların hepsi mânâ-i insaniye ait birer vasıf olmaları hasebiyle, mevzû daha ziyade insan mefhûmu ile alakadar.

İnsan; gelişinde gidişinde ihtiyârı olmayan, birçok vazife ile mükellef olarak bu âleme sevk edilen bu can. Bir sureti var bir de hakikati var. Sureti itibariyle dünya denilen bu iptila âlemine bağlı, bu mazâhire. Elli atmış kiloluk kan ve kemik torbasından ibaret olan vücûdu ile bu sahne-i şuhûda alakalanmış. Sireti itibari ile de mânâsı itibariyle de hakikati itibariyle de âlem-i kudrete bağlı.

101. Kaset

101 (18.02.1962) 65 dk (147)

… Akıl. Aşktan doğan ahlakın da, menşei kalp olduğunu izah etmiştik. Ufak birer tariflerini yapalım, tekrar edelim, ana mevzûa geçelim.

Akıl, hissin galatlarını tashih eden bir kuvve. Meçhulden malumu çıkaran bir varlık. Mesela hissin galatlarını tashih eden bir kuvve dedik. Güneşi şu kadar görürüz. Hâlbuki güneşin bulunduğumuz âlemden ne kadar büyük olduğunu akıl tashih eder. Medar-ı tekliftir. Hayır ve şerri bizâtihi bilmez. Bildirildikten sonra işe yarar.

İnsanın bir veçhesi âlem-i hilkatte, bir veçhesi âlem-i kudrette. Âlem-i hilkatte olan veçhemizde akıl bize rehberdir. Âlem-i kudrete gelince akıl orada tıkanır. Bizim de bir yüzümüz âlem-i kudrete raptedildiğinden dolayı, burada kullanacağımız bir varlık vardır. Beşer bu varlığı layığı ile... Kelimesini bulup söyleyemiyorum, tam mânâsı ile sağlamadığından dolayı, bugün bütün dünya sekenesi huzursuzdur.

100. KAset

100 (04.02.1962) 62 dk (18)

Ahlak mevzûu üzerinde devam etmektedir. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine aşktan doğan ahlak tesmiye etmiştik. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl, aşktan doğan ahlakın membaı kalp olduğunu da söylemiştik. Gerek akıl, aşk, kalp, vazife, bunlar mânâ-i insaninin birer vasıfları olması hasebiyle, mevzûun en mühim rüknünü insan mefhûmu teşkil ediyor. Fakat beşeri takatle de insanı hakkıyla tarif etmek imkânsızdır. Nasıl tarif edebilir ki, şu anda her birinize, ayrı ayrı tecelliler olmuştur.

99. Kaset

 099 (146) 73 dk (28.01.1962)

Mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye etmiştik. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl, aşktan doğan ahlakında menşeinin kalp olduğunu söylemiştik. Gerek akıl, aşk, vazife, kalp, bunların hepsi mânâ-i insaniye taalluk eden birer vasıf olması hasebiyle, mevzû doğrudan doğruya insan mefhûmu ile alakadar. İnsan.

Tabi, her konuşmamda tekrar ettiğim gibi; buradaki aşk, romanda okunan aşk mânâsına değil. Aşktan doğan ahlak dedik. Burayı izah ettikten sonra geçelim.

98. Kaset

 098 (144) 85 dk (21.01.1962)

Annesinin kalp olduğunu söylemiştik. Gerek akıl gerek vazife aşk, bunlar mânâ-i insaniye ait birer vasıf olması hasebiyle, her hafta tekrar ettiğim gibi, mevzûun aslını insan mefhûmu teşkil ediyor. İnsan. Düşünen ki -düşününce bilir- bilen, bilince de konuşur, konuşan. Öyle değil mi? Düşünen bilir. Bilen de konuşur. Konuşan elbette bir gün de birisiyle konuşacak.

97. Kaset

097 (266) 80dk (14.01.1962)

… Diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye etmiştik. Vazifeden doğan ahlakın annesinin akıl olduğunu, aşktan doğan ahlakın annesinin kalp olduğunu izah ettik. Gerek akıl, kalp, vazife, aşk, bunlar mânâ-i insanîye ait birer mefhûm olması hasebiyle mevzû daha esaslı olarak insan mefhûmundan, insandan bahsediyor. İnsan. Her hafta tekrar ettiğimiz gibi her konuşmamızda söylediğimiz gibi, yine bazı cümleleri tekrar edeceğiz. Ondan sonra ana mevzûa gireceğiz.

96. Kaset

096 (07.01.1962) 70 dk (006)

Vazifeden doğan ahlakın membaı annesi akıl, aşktan doğan ahlakın da mastarının kalp olduğunu her konuşmamızda tekrar ediyoruz. Gerek akıl, aşk,  vazife, kalp, bunlar mânâ-i insanînin birer vasıfları olması hasebiyle, asıl konuşma mevzûumuzun en büyük rüknünü insan mefhûmu teşkil ediyor.

İnsan nedir? Görünüş itibariyle et kan kemik torbasından ibaret, seksen yüz kiloluk bir sıklet taşıyan, nihayet iki metrelik bir çukura sığabilen bir varlık. Fakat iç cephesine bakılacak olursa, enfüsü mütaala edilecek olursa, orasıda nüshâ-i kübra. Kendisi de kendisinin üzerinde şaşıyor. O ne acı bir azim ki ekseriyet, kendi hüviyetinin hakikatini anlamadan ağyâr ile meşgul olarak, kendi içerisindeki hazineyi açmadan, hariçte define arayarak, kendi varlığındaki büyüklüğü göremeden, binâ-i zâtisindeki azamete erişemeden, hariçte büyüklük aramak, kendisine oradan bir büyüklük getirmeye çalışıyor. İşin zavallılığı da bu.

095. Kaset

 095 (132) 76 dk. (31.12.1961)

… Sualler sorar. Oluşunu hayretle karşılar. Hilkatine nazar eder. Hilkatine nazar edince, etrafa doğru açılır. Kendisindeki varlığın kendisinin mi yaptığı, bu varlığın nereden geldiğini, acaba kendisinin kim olduğunu, hakiki hüviyet yalnız nüfus kağıdı olmayıp da bir başka bir hüviyet nedir, diye araştırma sırrı başlar. Anlatabildim mi?

094. Kaset

094 ( 24.12.1961) 109 dk (7)
Mânâmız ahlak mevzûu üzerinde devam etmekte. Her konuşmada tekrar ettiğim gibi, mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı. Biri vazifeden doğan ahlak, diğeri de aşktan doğan ahlak. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl, aşktan doğan ahlakın da annesinin kalp olduğunu söylemiştik. Gerek akıl gerek aşk, kalp, vazife, bunların hepsi mânâ-i insanî mefhûmu altında toplanması hasebiyle, mevzû esasen insan mefhûmu üzerinde gidiyor.

93. Kaset

093 (134) 72 dk (10.12.1961)

Eski konuşmalarımda söylediğim gibi, bizim bu âleme gelmemizde gitmemizde ihtiyârımız yok. Öyle değil mi? Şöyle zaten, insanı teâli ve terakki ettirecek ilk düstur, kendisini aramasıdır. Kendini aramaya başladığı vakitte -derin değil, şöyle sathi bir vaziyette- içinde sessiz, bizsiz, sizsiz konuşan vücûdu ile baş başa kalırsa: Yahu ben buraya gelirken bana bir şey sormadılar, bilmiyorum bile.

Var mı içinizde bu âleme gelirken, “Beyefendi sizi bir âlem-i şuhûda sevk edeceğiz, teşrif eder misiniz?” Sormazlar. Giderken de sormuyorlar. İstersen kâinatın serir-i saltanatı senin olsun. Adet manzumesine girmeyecek kadar servete malik ol. Fakat sormuyor sorulmuyor, âdet olmamış. “Beyefendi bir âlem-i berzâh vardır. Sizi biz, böyle çevire çevire bir yere götüreceğiz.”

92 Kaset

092 (10.12.1961) 75 dk (133)

Aslını görmeye mani olacak birçok şeyler vardır. O perdeleri yırtan şeyin adına ahlak denir. Herkes bir iptilaya müpteladır. Belayı bal yapamazsa zavallı olaraktan gider. Şöyle bir düşün kendi kendine. Ya elemin var ya emelin var, değil mi? Ya eleme sahipsin yahut emele veyahut her ikisine de. Bunun arasında insan bir şeye nail olmak, faniyi baki ile değiştirmek... Kâr edenler onlardır. Neden onlardır? Düşün, yirmi yaşındasın. Ortaya bir şey koy, yok. Elli, yine yok. Onu ne kadar yükseltirsen yükselt bir şey yok. O hâlde zavallılık değil midir?

91. Kaset

091 (30.07.1960) 70 dk. (36)

Aşktan doğan ahlakın da annesi kalp olduğunu, her konuşmamızda tekrar etmekteyiz. Bittabi ahlakın bahsettiği aşk romanda okunan aşk mânâsına değil. Onu da hemen hemen her konuşmada tekrar etmekteyiz. Yine bir nebze uğrayalım geçelim.

İnsan asûde kaldığı zaman, kendi enfüsü ile baş başa olduğu an, bir an içün hadisattan kendisini azâde kıldığı vakit, iç âlemiyle bir konuşma yapar, sorar. “Ben kimim?” der. “Nereden gelmişim?” der. “Bana bu kadar yük neden vurulmuş?” der. Çünkü malum ya herkes yüklü olarak buraya gelmiştir. Kudret, herkesi masiyetinden yakalamıştır.

88. Kaset

088 (089 ve 090) 47 dk (27.03.1960)

İnsan kendi mânâsı ile baş başa kaldığı zaman, hilkatindeki gayeyi düşünür. Bugünkü beşeriyetin dünya üzerinde huzursuz yaşamasındaki en büyük amil, hilkatindeki yani yaradılışındaki gayeyi unutmasından ileri gelmiştir. Hilkatindeki gaye unutuldu mu muvâzene-i hâl olmaz. Muhasebe-i nefis de kalkar. Ee muhasebe-i nefis kalkınca tabiatıyla kâinat; kavî, zayıfı ezmeye başlar. Allah’a sarılmaz, kuvvete sarılır. Hedefi fazilet saymaz, menfaat kabul eder. Hayatın sermaye-i Hak olduğunu bilmez, cidal diye tarif eder.

87. Kaset

087 (315) 83 dk (20.03.1960)

Bir veçheside mânâ âlemine teveccüh eder. Yani insan âlem-i hikmetle, âlem-i kudrete taalluk ettirilmiş bir can. Suret itibariyle elli atmış kiloluk bir kan kemik torbası. Fakat iç âlemine girildiği vakitte, bütün varlık onun içerisinde zerre kadar kalıyor. Onun içün kendisine Naib-i Hak denmiş. İşte zor yeri burası. Bu mevzûun en zor yeri bu. Bunu lisan ile kelime ile harf ile elfaz ile anlatmak pek beşeri takatin dâhilinde değil.

86. Kaset

086 (314) 85dk (13.03.1960)

Kalp membaından, tecellisini söylememiz, insanın da iki âlemle alakası olduğuna binâendir. İnsan, sureti itibariyle; et, kan ve kemik torbasındaki veçhesi itibariyle âlem-i hikmete bağlıdır. Mânâsı itibariyle ki, o mânâsının merkezi de kalptir... Tabi kalp dendiği vakitte, ahlakın tarifindeki kalp, vücûd-u hayvanimizin kalbi değil. Yani sadrımızın sol tarafında mahruti yüz şekil, dört gözlü, işte kanın şusunu busunu yapan o kalp, vücûd-u hayvanimizin kalbi. Bir de içimizde sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz, konuşan bir mânâ-i vücûdumuz var. Onun kalbi de o kalbe taalluk etmiş. Burada zikrettiğimiz kalp, bu kalp. İşte o kalbimiz de âlem-i kudrete bağlı.

Âlem-i hikmette, dünya denilen bu dâr-ı i

86. Kaset

086 (314) 85dk (13.03.1960)

Kalp membaından, tecellisini söylememiz, insanın da iki âlemle alakası olduğuna binâendir. İnsan, sureti itibariyle; et, kan ve kemik torbasındaki veçhesi itibariyle âlem-i hikmete bağlıdır. Mânâsı itibariyle ki, o mânâsının merkezi de kalptir... Tabi kalp dendiği vakitte, ahlakın tarifindeki kalp, vücûd-u hayvanimizin kalbi değil. Yani sadrımızın sol tarafında mahruti yüz şekil, dört gözlü, işte kanın şusunu busunu yapan o kalp, vücûd-u hayvanimizin kalbi. Bir de içimizde sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz, konuşan bir mânâ-i vücûdumuz var. Onun kalbi de o kalbe taalluk etmiş. Burada zikrettiğimiz kalp, bu kalp. İşte o kalbimiz de âlem-i kudrete bağlı.

85. Kaset

 085 (52) 87dk (06.03.1960)

Mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine aşktan doğan ahlak tesmiye edilmişti. Vazifeden doğan ahlakın mastarı, membaı, annesi, akıl olduğunu; aşktan doğan ahlakında neşet ettiği yer, kalp olduğu söylenmişti. Gerek akıl -ki, hissin galatlarını tashih eden kuvveye denir- gerek aşk, tabi bu ahlakın bahsetmiş olduğu aşk, romanda okunan aşk mânâsına değildir. (Ses oluyor ben konuşamam.) Ahlakın bahsetmiş olduğu aşk romanda okunan aşk mânâsına değil.

84. Kaset

084 (69) 55 dk (28.09.1960)

Akıl öyle bir nur-u Rabbanidir ki; hissin galatlarını tashih eder, meçhulden malumu çıkarır, yalnız âlem-i hikmette geçer. Beşer ise yalnız âlem-i hikmetle alakadar değil. Âlem-i kudretle de alakadar olduğu içün, akıl onun bütün ihtiyacına kâfi gelmediğini anlattık. Tabi âlem-i hikmet dendiği vakit; bu üstünde bulunduğumuz,  dünya denilen dirliği kısa, ikbalinde hud’a, idbarında fecia gizlenmiş olan sahne. Daha doğrusu üç günlük hayatın, ebedi hayata vasıl olabilmesi içün bir iskele.  Öyle değil mi? Bunları söylemekten maksat insan mefhûmuna geçmek içündir.

83. Kaset

 083 (292) 54dk (21.02.1960)

İçinde; sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz konuşan varlığı ile baş başa olduğu an, kendisine birkaç sual tevcih[1] eder. Evvela; ben kimim, der. Nereden geldim? Nereye getirildim? Nereye götürüleceğim? Gelmemdeki gaye nedir? Gelmede gitmede ihtiyârım yok. Benim, benim diyecek elimde bir medârım yok.

Öyle değil mi, hiçbirimize sorulmadı. “Beyefendi bir sahne-i şuhûd vardır, dünya denilen bir dâru'l-belvâ[2] vardır. İkbalinde hud’a, idbârında fecia gizlenmiş olan o sahneye gider misiniz?”  Burada da kâinatın serir-i saltanatına sahip olsa, gine götürülürken “Nasıl bir hayat-ı berzâhiye vardır, teşrif eder misiniz?” diye sorulmaz.

82. Kaset

 082 (291) 69dk (14.02.1960)
Huzur içinde yaşamak.
En büyük alîl,[1] bu tarifin doğurmuş olduğu gayenin haricinde yaşadığından dolayıdır. Hilkatindeki gayeyi idrak etmiyor, masası olanın da huzuru yoktur, kasası olanın da yok, ilmi olanın da cehli olanın da. Hep bir huzursuzluk. Mevzii konuşmuyorum, bütün dünya sekenesinde.

(Fısıltı kesilsin, öksürmeler) 

Mevzûun en güç kısmı, insan tarifi olan kısmı. Beşeri takatle insan tarif edilemiyor. Geniş bir varlığa sahip; bir veçhesi çok kuvvetli, bir veçhesi de gözüyle göremeyeceği bir varlığın pençe-i kahriyesinde mahkûm olacak kadar da zayıf. Suret itibariyle bir çukura istiâp edecek kadar, boyunun uzunluğunda iki metre uzunluğunda bir yeri kaplayacak kadar bir vücûdu var. O vücûdunu bırakıp da diğer vücûdunu ele alacak olursak bütün kâinat içerisinde bu mühim muamma, bu geliş gidiş... Şöyle otururuz, bir akıntı var. Kaç vücûd içeride mevcut? Mühim bir mesele. Bir yandan konuşuruz, bir yandan başka bir yerle temas ederiz. İç âleminde oradan oraya telefonlar gider gelir, cevaplar, evetler, hayırlar… Bunları hangisi yapıyor?

81. Kaset

 081 (274) 91 dk (30.01.1960)

Mevzû başlıca iki esasa ayrılır. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye edilmişti. Vazifeden doğan ahlakın menşei annesi akıl, aşktan doğan ahlakın da mastarı kalp olduğunu söylemiştik. Gerek kalp, aşk, tabi buradaki aşk, romanda okunan aşk mânâsına değil.

80. Kaset

080 (273 a-b) 94 dk (23.01.1960)

Mevzû, esas itibariyle ikiye ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye[1] edilmişti. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl, aşktan doğan ahlakında mastarı kalp, membaı kalp olduğunu söylemiştik.

Gerek akıl, kalp, vazife, aşk… Tabi buradaki aşk da biliyorsunuz romanda okunan aşk mânâsına değil. Neyse tekrar tarif ederiz. Bunların hepsi mânâ-i insaniye ait birer vasıf olması hasebiyle, mevzû daha ziyade insan mefhûmu ile alakadar. 

79. Kaset

079 (290) 66 dk (09.01.1960)              

… Hasebiyle, mevzû doğrudan doğruya insan mefhûmu ile naib-i Hak olan mevcûd ile alakadar. Binaenaleyh insan nedir?

Geçen hafta yaptığım tarifte; insanın cismi var, hacmi var, ebadı var. Bu veçhesine, bu cephesine bakılacak olursa meadinle^[1] müşâreketi^[2] var. Diğer bir yüzüne bakıldığı vakitte neşv ü nemâ^[3] bulur. Büyür, letafetleşir, fersudeleşir^[4] hüsn-ü an^[5]a sahip olur. Birçok çehreleri var. Bu yüzüyle de nebatat^[6] ile müşâreketi var. Diğer bir veçhesini tetkik edersek; vurur, kırar, ezer, yakar, tepeler, gazap eder... Bununlada hayvan ile müşâreketi var.

78. Kaset

078 (289) 64 dk.(02.01.1960)

Ahlak mevzûu üzerinde devam etmekteyiz. Mevzûu iki esasa ayırmıştık. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye etmiştik. Vazifeden doğan ahlakın menşei, membaı, mastarı, akıl. Aşktan doğan ahlakında annesi kalp. Tabi buradaki aşk romanda okunan aşk değil.

76. Kaset

 076 (240) 93 dk (20.12.1959)

Mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye edilmiştir. Vazifeden doğan ahlakın menşeinin akıl olduğunu,  aşktan doğan ahlakın da mastarı menşei, annesi kalp olduğunu söylemiştik. Tabi buradaki aşk, romanda okunan aşk mânâsına değil.

İnsan, hilkatine nazar edecek olursa kendini aramaklık, aslını bulmaklık heyecanını kendinde görürse yani asûde kaldığı zaman, şu elli altmış kiloluk kan ve kemik torbasının içerisinde gizlenmiş büyük bir mânâ var. İçinde sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz konuşan bir vücûd var. Durmadan akan bir derya var. Bidâyetine elimi atıyorum bulamıyorum. Nihâyetine uzanıyorum göremiyorum.

75. Kaset (a,b)

 075 a-b (215 a-b) 80 dk (13.12.1959)

... Diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye edilmişti. Vazifeden doğan ahlakın menşei akıl, aşktan doğan ahlakın menşei kalp. Gerek akıl, kalp, aşk, vazife, bunlar mânâ-i insaninin birer vasıfları olması hasebiyle,  mevzû doğrudan doğruya insan mefhûmu ile alakadar. Ve tarifi güç, anlatılması zor. Çünkü hakikati beşerin takatıyle anlatılması imkânı olmayan kısım da burası.

Evet, insan dendiği vakitte, suret itibariyle elli altmış kiloluk, bir kan ve kemik torbasından ibaret bir yığın göz önüne gelir. Fakat onun mânâ-i ihtivası, vicdan-ı kibriyası, öyle elli altmış kiloluk kan ve kemik torbasından ibaret değil. Belki bütün kâinatı muhit. Zahirde sureti iki metrelik bir çukuru kaplayabilirse de mânâsı -orada durmak lazım- sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz, konuşan bir vücûdu var. Mesela şu anda hem dinliyorsunuz hem konuşuyorsunuz. Birçok hâtırât hutur[1] ediyor. Bunlar hangi vücuttan geliyor, nereden gidiyor?

74. Kaset

 074 (309) 60dk.(06.12.1959)

Menşei, memba-ı kalp. Gerek akıl, kalp, vazife, aşk. Tabi, ahlak mevzûundaki aşk, romanda okunan aşk olmadığını, birçok defa anlatmıştım. Yine ana hatlarını kurduktan sonra tekrar edeceğim o tarifi. İşte vazife olsun aşk olsun; akıl, kalp, bunlar mânâ-i insaniyeye ait birer vasıf olması hasebiyle, mevzû daha ziyade insan mefhûmu ile alakadar.

İnsan.  Suret itibariyle elli-altmış kiloluk kan ve kemik torbasından ibaret gibi gözüken ve bu suretini nihayet iki metre uzunluğunda bir çukura istîâb edeceği bilinen, fakat o mânâ-i ihtivası, vicdan-ı kibriyası, içinde sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz, konuşan vücûdu bütün kâinatı muhit. Zor olan kısmı da burası…

73. Kaset

073 (311) 60 dk (29.11.1959)

Mevzû başlıca iki esasa ayrılmıştı, birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye edilmişti. Vazifeden doğan ahlakın menşei akıl, aşktan doğan ahlakın da membaı kalp. Gerek aşk, vazife, kalp, ahlak; bunlar mânâ-i insaniye ait birer vasıf olmaları hasebiyle, mevzû daha şumûllü olarak, insan mefhûmu ile alakadar.

Hilkatte hususi bir imtiyaz almış olan insan nedir? Bittabi[1]  tarifi en güç olan da bu kısım. Zira insan; suret itibariyle nihayet altmış, yetmiş, elli, seksen kiloluk, kan ve kemik torbasından ibaret bir varlık. Zahiri görünüşü iki metre uzunluğunda bir çukur istiâp edebilir, alır. Fakat, o içinde sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz konuşan vücûdunu, o vicdan-ı kibriyasını, bir bölü iki metrelik bir çukur -İki milyon metrelik saha da- alamaz. Bütün saha orada fındık tanesinden çok nokta kadar kalır. Onun içün, bir veçhesi âlem-i kudrete, bir yüzü âlem-i kudrete, bir yüzü de âlem-i hikmete talik edilmiş olan insan...

Nedir bu insan?

72. Kaset

 072 (310) 94dk (22.11.1959)
 …Akıl bunların hepsi, mânâ-i insaniyeye ait birer vasıf olması hasebiyle, mevzû daha ziyade insan mefhûmu ile alakadar.

İnsan nedir? Hilkatindeki gaye nedir? Bu âleme gelip gitmesinde kendisinin bir ihtiyârı var mıdır?

Bütün varlık, seması ile arzı ile encümü[1] ile bütün mevcûdât kendisine müsahhar kılınmış. Zahirde bir cilm-i sağir[2], nihayet elli-altmış, seksen-yüz kiloluk bir kan ve kemik torbasından ibaret gibi gözükür ve o gözüken varlığı nihayet iki metre uzunluğunda bir çukura sığabilir. Fakat içinde sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz konuşan vücûdu, o mânâ-i ihtivası, kendisini arada sırada hesaba çeken hâkimi -ki ona vicdan-ı kibriyası derler- o da kâinat-ı muhit. Bir cephesi ile çok acz içerisinde, bir veçhesi ile de bütün kudretler kendisine tevdî edilmiş bir varlık içerisinde. Ee bu varlığı hâmil bulunan insan; nedir bu? Nereden gelmiştir? Nereye gidecektir?

71.Kaset a ve b

 071-a (276-a) 15.11. 1959 (60 dk.)

… Hiçbir mevcûd yok. En zor kısmı; teni var, canı var, iki âleme talik edilmiş, iki âlemle alakadar. Bir veçhesi âlem-i kudrete, bir veçhesi âlem-i hikmete. Âlem-i hikmete ait olan suretinde insan biraz bir şeyler belleyebilir fakat âlem-i kudrete taalluk eden kısmı çok derin. Suret itibariyle elli altmış kiloluk kan ve kemik torbası gibi gözükür, nihayet o sûrî vücûdu iki metre uzunluğunda bir çukura sığar fakat mânâ-i ihtivası, vicdan-ı kibriyası bütün kâinatı muhit. Böyle bir varlık, beşeri takatle tabi tarif edilemez.

70. Kaset

070 (284) 65 dk. (08.11.1959)
Mevzû, başlıca iki esasa ayrılmıştı; birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye edilmişti. Vazifeden doğan ahlakın membaı akıl, aşktan doğan ahlakında mastarı kalp olduğu söylenmişti. Gerek aşk gerek kalp, vazife, akıl, bunların hepsi mânâ-i insaniye ait birer vasıf olması hasebiyle, mevzû doğrudan doğruya insan mefhûmu ile alakadar. Ve en zor kısmını da burası teşkil ediyor. İnsan...

069. Kaset

 069 (02.11.1959) 62 dk.(306)

Mevzû, başlıca iki esasa ayrılmıştı; birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye etmiştik. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl, aşktan doğan ahlakın da memba-ı kalp. Gerek akıl, vazife, aşk, kalp, bunların hepsi mânâ-i insaniye ait olan birer vasıf olması hasebiyle, mevzû doğrudan doğruya insan mefhûmu ile meşguldür. Ve tarifi güç olan kısımda anlatılması zor olan yerde insan.

Tabi buradaki aşk, romanda okunan aşk değil. Ahlakın tarif etmiş olduğu aşk.

68. Kaset

068 (25.10. 1959) 56 dk. (307)

Aşktan doğan ahlakın da membâ-ı mastarı kalp olduğunu söylemiştik. Gerek vazife, akıl, aşk, kalp… Tabi, buradaki aşkı anlıyorsunuz, romanda okunan aşk değil. Ahlakın tarifindeki aşk; insan asûde kaldığı zaman, bir an içün alâik-i[1] kevniyeden[2]-[3] şu dünya denilen sahnedeki hadisattan bir an kendisini kurtarıp da, içinde sessiz sözsüz, bizsiz sizsiz konuşan vücûdu ile baş başa kaldığı vakit, kendisine sualler sorar. Bir mebde[4] aramaya başlar. Evvela “Ben kimim?” der. Buna cevap ister. Nereden geldiğini sorar. Nereye gideceğini düşünür. Geliş ve gidişte ihtiyârı olmadığını, elinde hakikat itibariyle neticede hiçbir medârı bulunmadığını… Yine, Kudret onun dersini kaçırmıştır.

067. Kaset

 067(143)18.10.1959 (65dk)

Mevzû iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye edilmişti. Vazifeden doğan ahlakın menşei akıl, aşktan doğan ahlakın da mastarı kalp. Gerek akıl gerek ışk, kalp, vazife; bunların hepsi mânâ-i insaniye ait birer vasıf olması hasebiyle, mevzû esas itibariyle insan mefhûmu ile…

Suret itibariyle elli altmış kiloluk kan ve kemik torbasından ibaret gözüken, nihayet sureti boyunun alacağı kadar bir çukura girebilen, fakat mânâ-i ihtivası ve vicdan-ı kibriyası kâinatı muhit olan insanı, layıkı ile de anlatmak beşerî takatın sahasına da pek girmiyor. Onun içün en zor, tarifi en güç, anlatılması çok müşkül olan yeri bu mevzûun, insan mefhûmudur.

066. Nolu Kaset

 066 (11.10.1959) 57 dk (235)

Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl, aşktan doğan ahlakın da mastarı membaı kalp. Gerek akıl, aşk, kalp; bunlar mânâ-i insaniyeye ait birer vasıf olması hasebiyle, mevzû doğrudan doğruya insan mefhûmu ile alakadar. Her hafta tekrar ettiğim gibi; tarifi, anlatılması güç olan kısım da bu kısım.

İnsan; zahirde elli altmış kiloluk kan ve kemik torbasından ibaret gibi gözüküp, nihayet sûrî vücûdu, iki metre uzunluğunda bir çukura istiâp edebilecek kabiliyette. Fakat mânâsına gelince, vicdan-ı kibriyası, mânâ-i ihtivası, bütün kâinatı muhit. Kalp denilen bir varlığa sahip. Tabi buradaki kalp... Sadrın içerisinde sol tarafta mahruti yüz şekil, dört gözlü, o kalp vücûd-u hayvanimizin kalbi. Bir de ona taalluk eden bir kalbimiz var. Ahlakın bahsettiği kalp o.

65. Kaset

 065 (04.10.1959) 85dk(88)  (1)

Vazifeden doğan ahlakın menşei akıl, aşktan doğan ahlakın da mastarı kalp olduğunu söylemiştik. Gerek akıl, aşk, vazife, kalp; bunlar mânâ-i insaniyenin birer vasfı olması hasebiyle, mevzû daha ziyade insan mefhûmu ile alakadar. Elli altmış kiloluk kan ve kemik torbasından ibaret gibi gözüken, zahiri kalıbı nihayet iki metre uzunluğunda bir çukuru dolduran insan nedir? Gelmede gitmede ihtiyârı yok, bir cepheden çok kavî bir cepheden çok aciz, vicdan-ı kibriyası, mânâ-i ihtivası bütün mevcûdâtı muhit. Zahirde bir cirm-i sagir[1] fakat iç yüzünde de nüsha-i kübra.

64. Kaset.

064 (27.09.1959) 64 dk (048)

Mevzû iki esasa ayrılmıştı. Birine vazifeden doğan ahlak, diğerine de aşktan doğan ahlak tesmiye edilmişti. Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl, aşktan doğan ahlakın da menşei, mastarı kalp. Gerek akıl, kalp, aşk, vazife, bunlar mânâ-i insaniyeye ait birer vasıf olması hasebiyle mevzû doğrudan doğruya insan mefhûmu ile alakadar.

İnsan... Ve layıkı ile anlatılması güç olan kısım da burasıdır. Zira insan, zahirde şöyle elli altmış kiloluk kan ve kemik torbasından ibaret gibi gözükür, mânâda enfüste bütün varlığı muhittir. Şöyle gözünüzü kapayın, bir an içün kendinize doğru, içinize doğru… Kelime bulamıyorum ki, anlıyorsunuz ne demek istediğimi. Bir yürüyüş yapın, bir akıntı. Nereden gelir, nereye gider? Bu ten, kaç vücûda sahiptir. İçerde görüşmeler var, kabul var, kabul etmemeler var. Evet diyor, hayır diyor, sonra bir an içerisinde, ne kadar muhtelif tecellilerde bulunuyor. Acaba anlatabiliyor muyum? Hesaba girmeyecek, hitap edilmeyecek surette, bir varlık. E bunu nasıl insan tarif edebilir?

063. Kaset

 063 (20.09.1959) 67 dk (208)

Vazifeden doğan ahlakın annesi, menşei, mastarı akıl. Aşktan doğan ahlakın da membaı kalp. Tabi, ahlakın bahsetmiş olduğu aşk, romanda okunan aşk mânâsına değildir. Vak’a her konuşmada tekrar ediyorsak da, yine sofranın ekmeği gibi olduğundan bu tarifleri tekrar edeceğiz. Gerek vazife, aşk, akıl, kalp, bunlar mânâ-i insaniyeye ait birer vasıf olması hasebiyle, mevzû bütün ağırlığı ile insan mefhumudur.

İnsan nedir, hilkatindeki gaye nedir? Bu âleme  geliş gidişinde kendi ihtiyârı var mıdır?

62. Kaset

062 (13.09.1959) 57 dk. (239)

Vazifeden doğan ahlakın annesi akıl, aşktan doğan ahlakın da annesi kalp. Akıl, hissin galatlarını tashih eden kuvveye denir. Mesela güneşi bu kadar görürüz, böyle. Güneşin bulunduğumuz âlemden ne kadar büyük olduğunu tashih eder akıl. Yalnız, insan yaratılışı itibariyle, iki âlemle alakadardır. Âlem-i kudret, âlem-i hikmet.

Âlem-i hikmet, bulunduğumuz sahne. Dünya denilen dâr-ı belvâ. Dirliği az, öyle demişler. Ömr-ü dünya bir dakika, ömr-ü âdem bir nefes. Belki ondan da az ya. Bu sahnede, bu sahada işe yarıyor. İnsana râhî[1]benlik, rehberlik yapabiliyor. Fakat insanın bir veçhesi de âlem-i kudrete taalluk edilmiş. Bir eli âlem-i kudrette, bir eli âlem-i hikmette.

061. Kaset

 061 (06.09.1959) 70 dk. (212)

İnsan âsûde kaldığı zaman, kendi iç âlemiyle baş başa bulunduğu an, kendisine birkaç sual sorar. Sualin birincisi: Ben bu âleme nasıl çekildim geldim? Nereden çektiler beni?

Tûr[1]larını arar. Bu aramada sun’-u[2] Rabbânî meydana gelir.  Şurayı çizeni görünce, ilk gördüğümüz zaman hayretle bakarız. Cisimden kesafetten yapılmış, fakat senelerce evvel konuşulmuş bir şeyi bize naklediyor. Bu ihtirâ’ın[3]  karşısında bir saygı duyarız. Ne muazzam şey, deriz. İnsanın varlığı konuşmasıdır. Sözü sesi bitince adamı götürüyorlar. Öyle değil mi? Kıymetli bir annen var, çok sevdiğin bir dostun var; konuşmasını, herhangi bir sedasını buraya almışsın. Bu, o âleme gittikten sonra onun aksi geldiği vakitte, bir heyecan duymaz mısın? Duyulmaz mı? Ee bu ihtirâ’ın karşısında hürmetle eğilince, bunu dinleme kabiliyetini verenin karşısında neden isyan edersin?